Znaczenie pierwszych miesięcy życia dziecka rozpatruje się pod różnymi względami. Rodzaj i różnorodność doświadczeń, organizacja otoczenia dziecka, osoby z którymi przebywa i ich zachowanie mają wpływ na wielopłaszczyznowy rozwój – zmysłów, myślenia, zdolności ruchowych, ale też społeczny i moralny. Kluczową rolę dla tego rozwoju ma rodzaj więzi utworzonej z najbliższym opiekunem, czyli najczęściej matką. Okazuje się, że forma tej pierwszej i najważniejszej relacji ma także wpływ na prawdopodobieństwo wystąpienia otyłości u dziecka w wieku kilku i kilkunastu lat.
Inaczej rzecz ma się w przypadku więzi pozabezpiecznych, wśród których Ainsworth wyróżniła przywiązanie unikania oraz ambiwalencji, a Mary Main zaproponowała dodatkowo przywiązanie dezorganizacji. Więzi pozabezpieczne charakteryzują się zachowaniami i przekonaniami dziecka wynikającymi z doświadczeń niepewności w relacji z podstawowym opiekunem, odtrącenia czy niestabilnych emocji. Na fundamentach tej pierwszej relacji w pierwszych latach życia dziecko buduje własny wewnętrzny model relacji z innymi ludźmi. Interakcje z rówieśnikami czy innymi dorosłymi są dopasowywane do tworzącego się modelu. Ponieważ rodzaj pierwszej więzi wypływa z poczucia bezpieczeństwa w odkrywaniu świata, akceptacji i miłości, a także dostępności i niezawodności jest ona silnie związana z regulacją emocji oraz radzeniem sobie ze stresem.
W badaniach opublikowanych w 2012 roku ujawnił się także związek tej pierwszej relacji z otyłością w wieku nastoletnim. U nastolatków, których więź z matką w niemowlęctwie była najgorszej jakości prawdopodobieństwo otyłości było dwukrotnie większe niż u tych, których jakość pierwszej relacji była najwyższa. Badacze sugerują pośredni wpływ regulacji emocjonalnej na te wyniki; radzenie sobie z emocjami i stresem wpływa na apetyt, sen i aktywność fizyczną, których związek z otyłością wydaje się oczywisty.
Ponadto reakcje stresowe mogą być zarówno fizjologiczne – podwyższony poziom hormonu stresu kortyzolu, oraz behawioralne – np. „zajadanie” stresu. Kiedy stres jest silny lub utrzymuje się przez dłuższy czas, reakcje wynikające z nieodpowiedniej regulacji emocjonalnej, mogą prowadzić do otyłości.
Jednym z nich jest pogląd o niepamięci dwóch pierwszych lat życia. Pamięć kształtuje się już w okresie prenatalnym, czyli jeszcze w brzuchu matki, chociażby pamięć smaków czy dźwięków. Podstawą tego fałszywego przekonania o braku pamięci wydarzeń z pierwszych dwóch lat życia jest trudna dostępność wczesnych wspomnień oraz fakt, że dopiero pod koniec tego okresu dziecko zaczyna używać języka. Wobec tego nie potrafi werbalizować, czyli opowiadać o wspomnieniach z okresu niemowlęcego, pozostają one zapisane, ale niejako ukryte. Podobnie jest z wewnętrznym modelem relacji tworzonym na podstawie więzi z najbliższym opiekunem. Schemat, na podstawie którego interpretowane i przyłączane są kolejne interakcje międzyludzkie budowany jest na podstawie doświadczeń dziecka, nie podlega jego świadomej kontroli ani tym bardziej możliwości jego zwerbalizowania.
Dla bezpiecznego przywiązania kluczowa jest gotowość do reagowania na sygnały wysyłane przez dziecko. Bardzo ważne jest nie tylko okazywanie miłości i właściwa pielęgnacja, ale także umiejętność odpowiedniego rozpoznawania potrzeb i stanów emocjonalnych wyrażanych przez niemowlę. Reakcja charakteryzująca matczyną wrażliwość powinna więc być dopasowana do odczytanego sygnału, pełna ciepła i przynosząca ukojenie.
Niezwykle istotna jest także rzeczywista dostępność matki dla dziecka, co jest związane z gotowością do reagowania. Niedostępność (lub pozorna dostępność) i odrzucenie, wynikające na przykład z depresji matki, mogą prowadzić do przywiązania unikowego lub ambiwalentnego. Ważne jest również nieprzelewanie na dziecko własnych przykrych doświadczeń z dzieciństwa, czy pielęgnowanych przez lata rodzinnych konfliktów. Duży wkład w rozwój bezpiecznej więzi ma także fizyczny, pozytywny kontakt z niemowlęciem, na co wskazują badania nad efektami miękkich nosidełek (takich jak chusty).
Na koniec odnosząc się do badań stanowiących rdzeń niniejszego artykułu – pamiętajmy, że na masę ciała naszego dziecka i prawdopodobieństwo wystąpienia otyłości mają wpływ nie tylko wcześnie ukształtowane nawyki żywieniowe, ale także jakość naszej relacji z maluchem oraz jego umiejętność konstruktywnego radzenia sobie z własnymi emocjami.
Bezpiecznie przywiązane
Badaczka Mary Ainsworth wyróżniła trzy rodzaje więzi dziecka z opiekunem biorąc pod uwagę jakość tej więzi. We wszystkich kulturach zdecydowana większość więzi należy do kategorii bezpiecznego przywiązania, czyli najbardziej korzystnego z punktu widzenia rozwoju dziecka. Dziecko przywiązane bezpiecznie postrzega matkę jako bezpieczną i pewną bazę, z której można wyruszać na odkrywanie świata i wracać w każdym momencie. Dziecko jest przekonane, że matka jest zawsze dla niego dostępna i stanowi niezawodne oparcie, czuje się mocno kochane i nie spodziewa się odtrącenia z jej strony.Inaczej rzecz ma się w przypadku więzi pozabezpiecznych, wśród których Ainsworth wyróżniła przywiązanie unikania oraz ambiwalencji, a Mary Main zaproponowała dodatkowo przywiązanie dezorganizacji. Więzi pozabezpieczne charakteryzują się zachowaniami i przekonaniami dziecka wynikającymi z doświadczeń niepewności w relacji z podstawowym opiekunem, odtrącenia czy niestabilnych emocji. Na fundamentach tej pierwszej relacji w pierwszych latach życia dziecko buduje własny wewnętrzny model relacji z innymi ludźmi. Interakcje z rówieśnikami czy innymi dorosłymi są dopasowywane do tworzącego się modelu. Ponieważ rodzaj pierwszej więzi wypływa z poczucia bezpieczeństwa w odkrywaniu świata, akceptacji i miłości, a także dostępności i niezawodności jest ona silnie związana z regulacją emocji oraz radzeniem sobie ze stresem.
Od stresu do otyłości
Anderson ze współpracownikami, która podjęła się zbadania związku niemowlęcej relacji z matką z otyłością u nastolatków, sugeruje, że to właśnie regulacja emocjonalna może być pośrednikiem tego związku. Zespół Anderson na postawie wcześniejszych badań mówił o wpływie wczesnej więzi z matką na otyłość dzieci w wieku przedszkolnym. Rodzaj wytworzonego w niemowlęctwie przywiązania najczęściej nie ulega poważnym zmianom, chyba że znacząco zmieniają się warunki rozwoju dziecka – np. przeprowadzka, rozwód, niania czy babcia do opieki na stałe.W badaniach opublikowanych w 2012 roku ujawnił się także związek tej pierwszej relacji z otyłością w wieku nastoletnim. U nastolatków, których więź z matką w niemowlęctwie była najgorszej jakości prawdopodobieństwo otyłości było dwukrotnie większe niż u tych, których jakość pierwszej relacji była najwyższa. Badacze sugerują pośredni wpływ regulacji emocjonalnej na te wyniki; radzenie sobie z emocjami i stresem wpływa na apetyt, sen i aktywność fizyczną, których związek z otyłością wydaje się oczywisty.
Ponadto reakcje stresowe mogą być zarówno fizjologiczne – podwyższony poziom hormonu stresu kortyzolu, oraz behawioralne – np. „zajadanie” stresu. Kiedy stres jest silny lub utrzymuje się przez dłuższy czas, reakcje wynikające z nieodpowiedniej regulacji emocjonalnej, mogą prowadzić do otyłości.
Kluczowy czas
Czasem ciężko jest dostrzec długoterminowe konsekwencje swoich działań, zwłaszcza, że mogą one być odsunięte w czasie nawet o kilkanaście lat. Chociaż wiedza o znaczeniu pierwszych miesięcy i lat życia dziecka na całe jego późniejsze funkcjonowanie jest raczej powszechna, jednocześnie panuje kilka przekonań, które mogą zaburzać odpowiednią dbałość o ten kluczowy okres.Jednym z nich jest pogląd o niepamięci dwóch pierwszych lat życia. Pamięć kształtuje się już w okresie prenatalnym, czyli jeszcze w brzuchu matki, chociażby pamięć smaków czy dźwięków. Podstawą tego fałszywego przekonania o braku pamięci wydarzeń z pierwszych dwóch lat życia jest trudna dostępność wczesnych wspomnień oraz fakt, że dopiero pod koniec tego okresu dziecko zaczyna używać języka. Wobec tego nie potrafi werbalizować, czyli opowiadać o wspomnieniach z okresu niemowlęcego, pozostają one zapisane, ale niejako ukryte. Podobnie jest z wewnętrznym modelem relacji tworzonym na podstawie więzi z najbliższym opiekunem. Schemat, na podstawie którego interpretowane i przyłączane są kolejne interakcje międzyludzkie budowany jest na podstawie doświadczeń dziecka, nie podlega jego świadomej kontroli ani tym bardziej możliwości jego zwerbalizowania.
Wrażliwość na dziecięce sygnały
Mając świadomość tych wewnętrznych mechanizmów oraz konsekwencji wypływających z pierwszej relacji, warto zadbać o wytworzenie bezpiecznego przywiązania u swojego malucha, które stanie się podstawą do tworzenia zdrowych relacji z innymi ludźmi oraz właściwej regulacji emocjonalnej.Dla bezpiecznego przywiązania kluczowa jest gotowość do reagowania na sygnały wysyłane przez dziecko. Bardzo ważne jest nie tylko okazywanie miłości i właściwa pielęgnacja, ale także umiejętność odpowiedniego rozpoznawania potrzeb i stanów emocjonalnych wyrażanych przez niemowlę. Reakcja charakteryzująca matczyną wrażliwość powinna więc być dopasowana do odczytanego sygnału, pełna ciepła i przynosząca ukojenie.
Niezwykle istotna jest także rzeczywista dostępność matki dla dziecka, co jest związane z gotowością do reagowania. Niedostępność (lub pozorna dostępność) i odrzucenie, wynikające na przykład z depresji matki, mogą prowadzić do przywiązania unikowego lub ambiwalentnego. Ważne jest również nieprzelewanie na dziecko własnych przykrych doświadczeń z dzieciństwa, czy pielęgnowanych przez lata rodzinnych konfliktów. Duży wkład w rozwój bezpiecznej więzi ma także fizyczny, pozytywny kontakt z niemowlęciem, na co wskazują badania nad efektami miękkich nosidełek (takich jak chusty).
Na koniec odnosząc się do badań stanowiących rdzeń niniejszego artykułu – pamiętajmy, że na masę ciała naszego dziecka i prawdopodobieństwo wystąpienia otyłości mają wpływ nie tylko wcześnie ukształtowane nawyki żywieniowe, ale także jakość naszej relacji z maluchem oraz jego umiejętność konstruktywnego radzenia sobie z własnymi emocjami.
- Anderson, S.E., Gooze, R.A., Lemeshow, S., Whitaker, R.C. (2012) Quality of Early Maternal – Child Relationship and Risk of Adolescent Obesity. Pediatrics
- Bee, H. (1998) Psychologia Rozwoju człowieka. R.6. Rozwój społeczny i rozwój osobowości w okresie niemowlęcym. Zysk i S-ka