Co to jest - Uzależnienie?

Uzależnienie jest stanem pojawiającym się jako następstwo przyswajania substancji (np. alkohol, nikotyna, kokaina) lub podejmowania czynności (hazard), które początkowo sprawiają przyjemność, lecz z czasem stają się przymusowe i mają negatywny wpływ na codzienne życie i obowiązki, takie jak praca, związek, czy nawet zdrowie. Osoba uzależniona może nie zdawać sobie sprawy z utraty kontroli nad swoim zachowaniem i problemów, które sprawia zarówno sobie jak i najbliższym.

Czym jeszcze jest uzależnienie?

Uzależnienie jest postępującym procesem chorobowym polegającym na zdominowaniu psychiki, a często również fizjologii człowieka przez pragnienie zażycia substancji psychoaktywnej bądź wykonania czynności uznanej za nagradzającą. W początkowej fazie stosowanie środków uzależniających przynosi ogromną satysfakcję (pobudzają one obszary mózgu odpowiedzialne za doznawanie przyjemności), jednak wraz z rozwojem choroby człowiek zaczyna potrzebować ich, aby funkcjonować na normalnym poziomie, zaś abstynencja powoduje znaczne cierpienie. Kręta droga uzależnienia prowadzi zawsze od używania dla przyjemności, do używania dla uniknięcia przykrości.

Choć tradycyjnie dzielimy uzależnienia na psychiczne (bez intoksykacji) oraz fizyczne (z intoksykacją), trudno jednak wskazać uzależnienie wyłącznie fizyczne, gdyż za omawianym zjawiskiem stoją procesy mózgowe związane z transportem neuroprzekaźników i budowaniem połączeń synaptycznych. Można zatem uzależnić się od wszystkiego, co aktywnie wpływa na nasz mózg. Najczęściej ludzie poddają się we władzę substancji (narkotyki, alkohol, leki) bądź czynności (jedzenie, seks, praca, korzystanie z internetu, gry hazardowe, stosowanie przemocy, kupowanie).

Każde zachowanie, które pozwala uzyskać nagrodę lub uniknąć psychicznego dyskomfortu, może przekształcić się w przymus, może nas uzależnić.

Animacja obrazująca mechanizm uzależnienia

ICD-10 i DSM-IV podają bardzo podobny zespół objawów charakterystycznych dla  uzależnienia. Dokonując syntezy, o uzależnieniu możemy mówić wówczas, gdy przez okres jednego miesiąca występowały łącznie co najmniej trzy z opisanych poniżej objawów (bądź też jeden objaw utrzymywał się przez rok):

• silne, natrętne pragnienie wręcz przymus zastosowania środka (tak zwany głód alkoholowy, narkotyczny etc.);
• utrata kontroli nad tym, kiedy zacząć i kiedy skończyć użycie oraz ile środka zastosować;
• pojawienie się stanu abstynencyjnego po odstawieniu, charakterystycznego dla danej substancji, jednak zawsze przeżywanego jako negatywny;  może on osiągać różne natężenie, ale rezultatem zawsze będzie poszukiwanie substancji w celu zniesienia przykrych objawów;
• wykształcenie tolerancji, czyli konieczności stosowania coraz większych dawek dla uzyskania pożądanego efektu, bądź też zmniejszenie satysfakcji po zastosowaniu takiej samej dawki  (niektórzy narkomani mogą przyjmować dawki heroiny, które wielokrotnie przewyższają dawki śmiertelne);
• zaabsorbowanie  przez sprawy związane z przyjmowaniem, drastyczna zmiana dotychczasowych zainteresowań, wejście w nowe środowisko, przyjęcie odmiennego stylu życia, porzucenie bądź ograniczenie aktywności społecznej, zawodowej lub rekreacyjnej z powodu stosowania środka;
• przeznaczanie większości czasu na pozyskanie i używanie substancji bądź odzyskiwanie równowagi po konsumpcji;
• uporczywe przyjmowanie substancji, pomimo świadomości szkodliwych następstw, wystąpienia problemów zdrowotnych, degradacji społecznej;
• nieudane próby porzucenia nałogu;
• racjonalizacja, czyli wymyślanie pseudoprawdziwych pretekstów i powodów, dla których stosowanie środka jest konieczne, obwinianie otoczenia i usprawiedliwianie siebie.

O wejściu w uzależnienie współdecydują zarówno psychofizyczna konstrukcja jednostki, jak i właściwości konkretnej substancji. Cały szereg czynników społecznych, psychologicznych i biologicznych wpływa na relacje pomiędzy człowiekiem a narkotykiem.

Terapia uzależnień jest bardzo trudna i właściwie niemożliwa do zrealizowania, kiedy chory nie wykazuje wysokiej motywacji i pragnienia powrotu do zdrowia. Odbywa się w trzech etapach:

• detoksykacja (w przypadku uzależnienia fizjologicznego)
• rehabilitacja
• oddziaływania porehabilitacyjne

Istnieją terapie uzależnień ukierunkowane na całkowitą abstynencję (na przykład stowarzyszenia AA oraz im pokrewne), jednak pewne ośrodki preferują raczej program redukcji szkód wynikających z przyjmowania substancji, uznając całkowitą, bezwzględną abstynencję za fikcję (na przykład w zakładach dla narkomanów istnieją specjalne pomieszczenia, gdzie chorzy dawkują sobie narkotyk w sterylnych warunkach).

Inną formą leczenia uzależnień jest terapia substytucyjna, kiedy substancja zostaje zastąpiona bezpieczniejszym środkiem, jednak o podobnym działaniu na system nerwowy (metadon zamiast heroiny). Takie podejście służy eliminacji zachowań kryminalnych oraz umożliwia uzależnionym podjęcie pracy i funkcjonowanie w społeczeństwie.

W behawioralnej terapii uzależnień kładzie się nacisk na zmianę wzorców zachowania poprzez stosowanie różnych metod zniechęcających do używania środka uzależniającego. Istnieją także pomocne środki farmakologiczne, jak disulfiram w przypadku alkoholizmu, jednak bez równoczesnej interwencji psychologicznej skuteczność takich rozwiązań pozostaje niska. Dla łagodzenia objawów abstynencji stosowane są duże dawki diazepamu (Relanium).

Bardzo istotne jest również znalezienie odpowiednich grup wsparcia, najlepiej profesjonalnych, ponieważ najbliższe otoczenie chorego stanowią zazwyczaj osoby współuzależnione, które pomimo dobrych intencji, nierzadko przyczyniają się do rozwoju choroby i same potrzebują opieki psychologicznej. Rodzina może też wystąpić o przymusowe leczenie, jeśli chory stanowi zagrożenie dla siebie lub otoczenia, lecz istnieje wówczas duże prawdopodobieństwo powrotu do nałogu.

W leczeniu uzależnień najważniejsza jest Twoja postawa, siła, wola walki i chęć wyzdrowienia. Nie uda Ci się porzucić nałogu bez odpowiedniej motywacji. Zatem poszukaj jej. Może to będą względy zdrowotne, albo troska o dobro dzieci, chęć ratowania ważnej relacji, kariera.

To Ty musisz uświadomić sobie występowania problemu i przerwać błędne koło nałogu. Nikt tego za Ciebie nie zrobi. Możesz poprosić bliskich o pomoc i zrozumienie. Pamiętaj, od dna można się odbić.

Pomóc osobie uzależnionej to bardzo trudne zadanie. Być może jesteś współuzależniony. Pamiętaj, że pomagasz jeśli: