Stres można opisać jako nadzwyczajne wyzwanie rzucone organizmowi. Bodźce, które nazywamy stresowymi, wiążą się zawsze z jakimś rodzajem zagrożenia, realnego bądź tylko wyimaginowanego, lub zachwianiem dotychczasowej równowagi. Wywołują one reakcję stresową, mającą na celu przygotowanie do nadzwyczajnego działania, czyli podjęcia walki albo ucieczki w bezpieczne miejsce.
W sytuacji zagrożenia system nerwowy uwalnia wyrzut hormonów stresu, przede wszystkim adrenaliny i kortyzolu. Pod ich wpływem serce zaczyna bić szybciej i mocniej, mięśnie napinają się, zwężają naczynia krwionośne, wzrasta ciśnienie krwi. Oddech przyspiesza, rozszerzają się źrenice i oskrzela. Zmysły ulegają wyostrzeniu. Rośnie produkcja glukozy. Powyższe zmiany fizyczne zwiększają siłę i wytrzymałość, przyspieszają przetwarzanie informacji, pozwalają działać w trybie "nadzwyczajnym".
Co powoduje stres
W sytuacji zagrożenia system nerwowy uwalnia wyrzut hormonów stresu, przede wszystkim adrenaliny i kortyzolu. Pod ich wpływem serce zaczyna bić szybciej i mocniej, mięśnie napinają się, zwężają naczynia krwionośne, wzrasta ciśnienie krwi. Oddech przyspiesza, rozszerzają się źrenice i oskrzela. Zmysły ulegają wyostrzeniu. Rośnie produkcja glukozy. Powyższe zmiany fizyczne zwiększają siłę i wytrzymałość, przyspieszają przetwarzanie informacji, pozwalają działać w trybie "nadzwyczajnym".
Pamiętajmy, że taka reakcja jest całkowicie naturalna i zarówno w przeszłości gatunku ludzkiego (na przykład walka z drapieżnikami), jak i w czasach obecnych (naciśnięcie hamulca na drodze, by uniknąć wypadku) pełni bardzo ważną funkcję - pozwala przetrwać w trudnych sytuacjach, podnosi motywację, wyzwala energię, wzmaga czujność i skupienie. Niekiedy ratuje życie.
Jednak uruchomienie reakcji stresowej jest kosztowne dla organizmu i po przekroczeniu pewnego poziomu stres przestaje być pomocny i zaczyna powodować poważne szkody dla zdrowia, nastroju, wydajności, bliskich relacji i jakości życia.
Stres - objawy
Każdy człowiek dysponuje innymi zasobami i u każdego granica wytrzymałości i odponości przebiega gdzie indziej. Im więcej jednak z poniższych objawów można zaobserwować u siebie, tym bardziej prawdopodobne jest przeciążenie stresem.
W dziedzinie poznawczej pojawić się mogą problemy z pamięcią, niemożność skoncetrowania się, zaburzenia osądu, dostrzeganie tylko negatywów, zaniepokojenie i gonitwa myśli, nieustanne zamartwianie się.
Fizyczne symptomy przeciążenia to zazwyczaj bóle głowy, żołądka, kręgosłupa, nudności, biegunka lub zaparcie, spadek zainteresowania seksem, zawroty głowy, ból w klatce piersiowej, szybkie bicie serca, spadek odporności, częste przeziębienia.
Emocjonalne objawy obejmują: zły humor, drażliwość, wybuchowość, impulsywność, pobudzenie, niezdolność do relaksu, uczucie przytłoczenia, samotności i izolacji, depresję lub ogólne niezadowolenie.
Behawioralne: jedzenia więcej lub mniej niż zazwyczaj, spanie zbyt dużo lub zbyt mało, unikanie towarzystwa, zwlekanie lub zaniedbywanie obowiązków, używanie alkoholu, papierosów lub narkotyków w celu odprężenia się, nerwowe nawyki (np. obgryzanie paznokci).
Tolerancja stresu
Zdolność do tolerowania określonej dawki stresu zależy od wielu czynników, w tym jakości relacji, systemu wsparcia społecznego, osobowości, inteligencji i genetyki. Oto najważniejsze czynniki decydujące o tym, ile stresu jesteś w stanie znieść:
Sieć wsparcia - silna sieć wspierających przyjaciół i członków rodziny jest ogromnym buforem chroniącym przed stresorami; z drugiej strony, im bardziej samotna i odizolowana osoba, tym większa podatność na stres.
Poczucie kontroli - jeśli ktoś wierzy w siebie i swoje możliwości wpływania na wydarzenia oraz podołania wyzwaniom, łatwiej mu przetrwać w sytuacji zagrożenia. Ludzie podatni na stres czują, że spraw dzieją się poza ich kontrolą.
Postawa i perspektywy - ludzie odporni na stres mają optymistyczne nastawienie do życia. Przejawiają tendencje do przyjmowania wyzwań, dysponują poczuciem humoru, rozumieją, że zmiana jest częścią życia.
Umiejętność radzenia sobie z emocjami - osoby bardzo podatne na stres nie potrafią się uspokoić, są chronicznie smutne, złe lub zalęknione. Umiejętność przywracania swoich emocji do równowagi pomaga zwalczać przeciwności losu.
Wiedza i przygotowanie - im więcej wiadomo o sytuacji stresowej, przede wszystkim, jak długo będzie trwała i czego można się spodziewać, tym łatwiej jest sobie poradzić.
Przewlekły stres a zdrowie
Zdarza się, że nagromadzenie wielu zdarzeń życiowych powoduje, że reakcja stresowa przechodzi w stan chroniczny, to znaczy, że organizm wdraża się do takiego sposobu reagowania, co więcej, zaczyna tak odpowiadać na coraz słabsze bodźce, niekiedy zupełnie nieadekwatnie. Im dłużej trwa stan nieustannej mobilizacji, tym trudniej zejść na poziom normalnego funkcjonowania.
Naukowcy twierdzą również, że każda przeżyta sytuacja stresowa pozostawia ślad w organizmie i z czasem dochodzi do kumulacji, zatem jakieś aktualne zdarzenie uruchamia całe pokłady doświadczonego uprzednio stresu.
Długotrwałe narażenie na stres może prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych. Przewlekły stres niszczy prawie każdy układ w organizmie. Osłabia system odpornościowy, zwiększa ryzyko chorób układu krążenia oraz układu trawiennego (owrzodzenie). Może przyczyniać się do bezpłodności. Stres jest również jednym z głównych czynników przyspieszających proces starzenia. Ponadto bywa on odpowiedzialny za zmiany w mózgu, które narażają na powstanie zaburzeń lękowych i depresyjnych.