Spowiedź pracoholika
Termin pracoholizm przeniknął do społecznej świadomości po opublikowaniu w 1971 ksiązki “Spowiedź pracoholika”, autorstwa Wayne Oates. Pomimo czterech dekad badań poświęconych temu zjawisku, wciąż brak jednolitej, spójnej definicji czy konceptualizacji tego fenomenu. O pracoholizmie pisze się może i dużo, ale głównie anegdotycznie, ponadto nie zawsze w kategoriach uzależnienia od czynności (obok hazardu, uzależnienia od gier komputerowych, Internetu czy seksu), do których niewątpliwie należy go zaliczyć.
Termin pracoholizm przeniknął do społecznej świadomości po opublikowaniu w 1971 ksiązki “Spowiedź pracoholika”, autorstwa Wayne Oates. Pomimo czterech dekad badań poświęconych temu zjawisku, wciąż brak jednolitej, spójnej definicji czy konceptualizacji tego fenomenu. O pracoholizmie pisze się może i dużo, ale głównie anegdotycznie, ponadto nie zawsze w kategoriach uzależnienia od czynności (obok hazardu, uzależnienia od gier komputerowych, Internetu czy seksu), do których niewątpliwie należy go zaliczyć.
Chociaż różne rodzaje uzależniających zachowań mają charakterystyczne różnice, więcej wśród nich podobieństw niż odmienności.
Trudno o wiarygodne statystyki dotyczące występowania pracoholizmu, niektóre z nich sugerują, że aż jedna na cztery zatrudnione osoby jest pracoholikiem. Istnieją również specyficzne grupy zawodowe, wśród których pracoholizm jest nader częstym zjawiskiem, prym wiodą tutaj środowiska lekarskie.
Pracoholizm - definicja
Pracoholicy pracują długimi godzinami, są zajęci pracą, nawet jeśli nie pracują, rzadko powierzają komuś swoje obowiązki, dokonują ogromnych nakładów wysiłku (przez co paradoksalnie wcale nie muszą być superwydajni), zdradzają cechy perfekcjonisty, ponadto pracują głównie z powodu wewnętrznego przymusu, a nie z powodu czynników zewnętrznych .
Niektórzy badacze charakteryzują pracoholików jako hiperwykonawców. Inni widzą w nich nieszczęśliwe i obsesyjne osoby, które wcale nie wykonują dobrze swojej pracy. Jeszcze inni twierdzą, że pracoholizm pojawia się wówczas, gdy dana osoba traktuje pracę jako sposób na zahamowanie myślenia o swoim życiu emocjonalnym i osobistym, bądź też z powodu pracy zaniedbuje inne dziedziny życia.
W pracoholizmie występuje komponent behawioralny i psychologiczny. Behawioralny obejmuje zachowania, na przykład pozostawanie na stanowisku przez wiele godzin dziennie, natomiast psychologiczny to na przykład obsesjne myśli związane z pracą.
Badania nad zjawiskiem pracoholizmu
Niekiedy można spotkać rozróżnienie pomiędzy pozytywną (entuzjazm, radość z pracy) a negatywną formą pracoholizmu (wyczerpanie, wypalenie). Zbadano pracoholików (entuzjastycznych i nie żywiących entuzjazmu) oraz niepracoholików (entuzjastycznych, wyluzowanych, zaangażowanych I rozczarowanych) w odniesieniu do wielu czynników, w tym konfliktu między życiem zawodowym a prywatnym, zadowolenia z życia i celu życia. Zgodnie z przewidywaniami, nieentuzjastyczni pracoholicy zgłaszali znacznie więcej konfliktów typu praca-życie prywatne, znacznie mniej zadowolenia z życia i realizacji życiowych celów niż trzy z czterech typów niepracoholików. Entuzjastyczni pracoholicy czerpali znacznie więcej satysfakcji z życia i osiągania celów niż pracoholicy bez entuzjazmu, ale znacznie więcej konfliktów praca-życie prywatne niż większość niepracoholików.
Najczęściej stosowane empiryczne podejście w badaniach pracoholizmu proponuje trzy podstawowe wymiary: zaangażowanie do pracy, napęd oraz przyjemność pracy. Jednak to, co zaczyna się jako umiłowanie pracy, może skończyć się nadmierną perfekcją i obsesją. Niektórzy sugerują, że pracoholizm może być zabójczy i niebezpieczny, bowiem prowadzi do hospitalizacji lub zgonu na atak serca. Inni twierdzą, że końcowym etapem pracoholizmu jest narcyzm, często charakteryzujący się całkowitą utratą współczucia i empatii. Badania psychologiczne wykazały powiązania między pracoholizmem i typem osobowości A charakteryzującym się wzorcem zachowań konkurencyjnych, zorientowanych na osiągnięcia oraz osobowością obsesyjno-kompulsyjną.
Rodzaje uzależnień - pracoholizm
Rozumienie pracoholizmu jako uzależnienia jest w znacznej mierze zgodne z pierwotną koncepcją Oates z 1971 roku i kładzie nacisk na szkodliwość i kompulsyjny charakter tego zjawiska.
Można spróbować odnieść pracoholizm do podstawowych kryteriów uzależnienia:
- ważność - praca staje najważniejszą aktywnością w życiu człowieka i dominuje w ich myśleniu (zaabsorbowanie i zniekształcenia poznawcze), uczuciach (pragnienie pracowania) i zachowaniach (pogorszenie zachowań uspołecznionych);
- zaabsorbowanie-nawet jeśli osoba nie jest w pracy i tak nieustannie o niej myśli;
- zmiany nastroju - praca daje przypływ energii lub odwrotnie, uspokaja I relaksuje;
- tolerancja – trzeba pracować coraz więcej, aby doświadczać tego samego poziomu satysfakcji;
- objawy odstawienia - nieprzyjemne stany emocjonalne i / lub efekty fizyczne (np. drżenia, zmiany nastroju, drażliwość), które występują, gdy dana osoba jest niezdolna do pracy z powodu choroby, urlopu;
- konflikt – wewnątrz osoby (interpersonalny), w jej psychice, często polegający na poczuciu utraty kontroli i wokół niej (intrapersonalny), także z innymi działaniami życia (jak życie towarzyskie, hobby i zainteresowania);
- nawroty- wielokrotne powroty do wcześniejszych wzorców nadmiernej pracy pomomo prób dokonania zmiany.
Należy też brać pod uwagę czasowy wymiar i kontekst uzależnienia od pracy. Większość zatrudnionych może mieć okresy w życiu, kiedy praca przez krótki czas pozostaje długo w pracy, zwykle z powodu pilnych i nagłych zadań do wykonania. Samo to nie znaczy, że tacy ludzie są uzależnieni od pracy. Być pracoholikiem to znaczy spełniać ten wzorzec zachowań przez dłuższy czas.
Co do kontekstu, uzależnienia nie występują w próżni. Identyczne zachowania mogą być interpretowane odmiennie w zależności do kontekstu. Nadmiar nie równa się uzależnieniu. Nawet jeśli dwie osoby pracują każda po 14 godzin dziennie i pod względem behawioralnym niczym się nie różnią, istotny jest jeszcze pierwiastek psychologiczny, motywacja oraz hierarchia wartości.
Odbiór społeczny pracoholizmu
Nadmiar pracy sam w sobie nie oznacza, że człowiek jest uzależniony od pracy. Można też powiedzieć: wszyscy prawdziwi pracoholicy pracują za dużo, ale nie każdy, kto pracuje za dużo jest pracoholikiem. Prawdziwym problemem jest to, w jakim stopniu nadmierne oddanie pracy odbija się negatywnie na innych dziedzinach życia człowieka. Pracoholizm nie może być opisany jako uzależnienie, jeśli nie przynosi negatywnych konsekwencji.
Niestety, zdarza się, że pracoholizm jest społecznie akceptowany, nawet wymagany w pewnych organizacjach. W konsekwencji można go postrzegać jako "uzależnienie od systemu", który działa w przemyślny i zaplanowany sposób, doatarczając odpowiednich nagród psychologicznych i wzmocnień. Korporacja może uzależniać zarówno poprzez substancje (adrenalina), jak I proces samej pracy.
Uzależnienie zawsze wynika z interakcji i współdziałania wielu czynników, ze strony osoby (biologia, geny, konstytucja psychologiczna, czynniki osobowościowe, nieświadome motywacje, postawy, oczekiwania, przekonania), ze strony środowiska społecznego (sytuacji) oraz ze strony samego środka uzależniającego (w tym wypadku struktury czynności).
Właściwości strukturalne pracy mogą obejmować takie aspekty jak: rodzaj pracy (praca fizyczna czy umysłowa, proaktywna lub reaktywna, stymulująca czy nudna), znajomość pracy (monotonia, powtarzalność), liczba godzin poświęcanych dziennie lub tygodniowo, elastyczność, bezpośrednie i / lub pośrednie korzyści finansowe (wysokość wynagrodzenia, ubezpieczenie zdrowotne, emerytura).
Istnieją również indywidualne i niepowtarzalne nagrody z pracy. Na przykład, pracownik naukowy może być szczęśliwy, kiedy jego praca zostanie opublikowana, otrzyma nowy grant, dobre opinie od swoich studentów lub propozycję wystąpienia w telewizji z zamiarem przedstawienia swoich badań. Tego rodzaju nagrody mogą prowadzić do zmian fizjologicznych i utrwalać dążenie do podobnych doświadczeń w przyszłości. Dla niektórych te wzloty mogą być motorem pracy. Dla innych ich zajęcie może stać się tak czasochłonne fizycznie i poznawczo, że korzystają z pracy jako sposbu na zapomnienie o wszystkich innych problemach w ich życiu. Sytuacyjne cechy pracy mogą obejmować etykę pracy, dynamikę relacji między współpracownikami (np. jakość znajomości między współpracownikami), społeczny charakter pracy (indywidualna czy w zespole), estetyka środowiska pracy (oświetlenie, wystrój, kolor ) i fizyczny komfort (ogrzewanie, posiłki, wyposażenie w urządzenia).
Właściwości strukturalne pracy mogą obejmować takie aspekty jak: rodzaj pracy (praca fizyczna czy umysłowa, proaktywna lub reaktywna, stymulująca czy nudna), znajomość pracy (monotonia, powtarzalność), liczba godzin poświęcanych dziennie lub tygodniowo, elastyczność, bezpośrednie i / lub pośrednie korzyści finansowe (wysokość wynagrodzenia, ubezpieczenie zdrowotne, emerytura).
Istnieją również indywidualne i niepowtarzalne nagrody z pracy. Na przykład, pracownik naukowy może być szczęśliwy, kiedy jego praca zostanie opublikowana, otrzyma nowy grant, dobre opinie od swoich studentów lub propozycję wystąpienia w telewizji z zamiarem przedstawienia swoich badań. Tego rodzaju nagrody mogą prowadzić do zmian fizjologicznych i utrwalać dążenie do podobnych doświadczeń w przyszłości. Dla niektórych te wzloty mogą być motorem pracy. Dla innych ich zajęcie może stać się tak czasochłonne fizycznie i poznawczo, że korzystają z pracy jako sposbu na zapomnienie o wszystkich innych problemach w ich życiu. Sytuacyjne cechy pracy mogą obejmować etykę pracy, dynamikę relacji między współpracownikami (np. jakość znajomości między współpracownikami), społeczny charakter pracy (indywidualna czy w zespole), estetyka środowiska pracy (oświetlenie, wystrój, kolor ) i fizyczny komfort (ogrzewanie, posiłki, wyposażenie w urządzenia).
Wydaje się, że integracja tych trzech zestawów cech (indywidualne, sytuacyjne i strukturalne) powoduje szereg wzmocnień, np. nagród finansowych, nagród społecznych, korzyści fizjologicznych i korzyści psychologicznych. Mają one potencjał do wywoływania uzależnienia, bowiem podstawą każdego uzależnienia jest nawykowe dążenie do nagród i wzmocnień.
Przykłady
Pracoholizm jest wielopłaszczyznowym zachowaniem, będącym pod silnym wpływem czynników kontekstowych i strukturalnych. Czynniki te obejmują zmiany behawioralne i motywacyjne, strukturalne cechy czynności pracowniczych i charakter czasowy w rozwoju uzależnienia od pracy. Pracoholizm nie występuje w próżni i dla udanych interwencji i terapii trzeba wziąć pod uwagę nie tylko biologiczne i genetyczne predyspozycje, psychologiczną konstytucję jednostki oraz czynniki psychospołeczne, ale także środowisko społeczne, w którym praca odbywa się, oraz satysfakcjonujące właściwości samej pracy.
Poniżej dwa studia przypadków.
Przypadek 1
Monika ma 25 lat, nie posiada dzieci ani partnera. Pracuje do 14 godzin dziennie, od kiedy tylko zajęła swoje stanowisko a praca jest najważniejsza w jej życiu. Otrzymuje dobrą płacę, niedawno awansowała. Jej praca powoduje przypływ energii, co Monika postrzega jako bardzo satysfakcjonujące doświadczenie. Jest konsekwentna, zaangażowana i oddana. Dużo podróżuje z powodu swojej pracy i łączy "przyjemne z pożytecznym", zwłaszcza w weekendy. Kocha swoją pracę. Monika ma wysokie poczucie własnej wartości. Nie wystarcza jej czasu na inne zajęcia, ale dzięki nadmiernemu obciążeniu pracą może rozwijać się I czerpać z życia rozliczne korzyści. Poza pracą bardzo niewiele dzieje się w życiu Moniki i owa nadmierna praca pomaga nadać strukturę pustym dniom. Praca sprawia również, że dzień upływa szybciej - co dla kogoś, kto ma jeszcze bardzo mało zajęć w życiu może być postrzegane jako bardziej korzystne, niż szkodliwe.
Przypadek 2
Michał, żonaty mężczyzna w wieku 43 lat, z trójką dzieci (jedno z poprzedniego związku). Pracuje do 14 godzin dziennie. W ciągu ostatnich dwóch lat jego godziny pracy stopniowo się wydłużały (począwszy od około 6-8 godzin na dobę, do 14 godzin dziennie przez okres dwóch lat). Dobrze zarabia, ale osiągnął szczyt swojego wynagrodzenia i nie może już zostać awansowany. Jest szanowany ze względu na swoje doświadczenie, poświęcenie i zaangażowanie. Dużo podróżuje z powodu swojej pracy. Nadmierna praca pomaga Michałowi zapomnieć o problemach, jakie spotykają go w życiu osobistym. Kiedy nie może pracować odczuwa zmiany nastroju, depresję, niepokój i drażliwość. Cierpi na niskie poczucie własnej wartości a bycie tak zajętym sprawia, że nie ma czasu na jakiekolwiek autorefleksje. Prawie nie spędza czasu z rodziną. Jego żona zagroziła rozwodem, skoro I tak ogląda swoje dzieci tylko kiedy już śpią. Pomimo gróźb żony, nie może przestać pracować w tak stresującym tempie. Praca Michała jest najbardziej stabilną rzeczą w jego życiu, co paradoksalnie czyni resztę życia niestabilnym. Kiedy bierze urlop, pierwsze myśli kieruje zawsze ku pracy. Już po kilku godzinach odzyskuje kontakt z kolegami i klientami, ma nieodpartą chęć, aby przeczytać maile lub sprawdzić pocztę głosową.
Powyższe studia przypadków pozwalają zastanowić się, kogo możemy nazwać pracoholikiem i dlaczego.