Jak wychować dziecko w dzisiejszym świecie?

Który z rodziców nie pragnie poznać odpowiedzi na to pytanie? Księgarnie zapewniają duży wybór poradników dla troskliwych rodziców. W ofercie dla pragnących rozwijać swoje umiejętności rodzicielskie pojawiły się też warsztaty dla rodziców skupiające się na rozwoju komunikacji z dzieckiem i pozytywnym rodzicielstwie. Mimo, że jest z czego wybierać trudno znaleźć uniwersalny przepis na wychowanie wspaniałego dziecka. Choć w tym artykule również nie znajdziecie sprawdzonej recepty, to przedstawimy zestaw wskazówek, które mogą okazać się pomocne w odnalezieniu własnego pomysłu na wspaniałe rodzicielstwo.

Wychowawcze zagubienie. Co zamiast ‘tradycyjnego’ systemu kar?

Kiedyś od dzieci oczekiwano bezwzględnego posłuszeństwa, które egzekwowano na bardzo różne sposoby, często odbiegające od tego, co dziś uważa się za dopuszczalne. Poprzedni, długo panujący i stabilny system wychowawczy opierał się głównie na karach. Obecnie wielu rodziców pragnie odejść od tego „tradycyjnego” sposobu wychowania szukając innych metod stawiających raczej na wzmacnianie więzi rodzica z dzieckiem niż bezwzględne posłuszeństwo. W odpowiedzi na potrzeby poszukujących rodziców na rynku pojawiają się warsztaty rozwijające umiejętności wychowawcze. Podczas takich spotkań rodzice mogą rozwinąć umiejętności wartościowe w relacji z dzieckiem, które niestety rzadko przychodzą naturalnie. Uczą się nie tylko jak odczytywać i rozmawiać o emocjach dziecka, ale także – co często jest dla nas trudne – jak mówić o własnych uczuciach. Dowiadują się zarówno w jaki sposób mówić, aby dziecko ich słuchało, oraz jak słuchać, żeby pociecha chętnie przychodziła do nich ze wszystkimi problemami i przemyśleniami. Ponadto poznają w jaki sposób na dziecko oddziałuje kara, oraz w jak chwalić, aby budować poczucie własnej wartości u dziecka. Warsztaty dla rodziców mogą więc pomóc się odnaleźć w gąszczu różnych rad i zaleceń, nie tylko rodzicom mającym problemy wychowawcze, ale także tym, którzy po prostu chcą doskonalić się w tej trudnej, ale wyjątkowej roli.

(Nie)oczywisty początek

W celu opanowania chaosu i odnalezienia się wśród mnogości eksperckich rad warto najpierw pomyśleć jakie wartości chcemy przekazać dziecku i jakie wykształcić w nim postawy. Chociaż prawdopodobnie mało który rodzic świadomie się nad tym zastanawia to jasne określenie tych wartości i postaw będzie stanowiło konkretny drogowskaz podczas wyboru metod wychowawczych i reakcji na zachowania dziecka. Odkrycie i ustalenie tej bazy wymaga od rodzica zajrzenia w głąb siebie – uświadomienia sobie jakie wartości nim kierują, co jest dla niego ważne w życiu. Zanim zdecydujesz się na najodpowiedniejsze dla siebie i dziecka podejście rodzicielskie, poświęć chwilę na autorefleksję i osobistą pracę.

Jeśli uznajesz za ważne wspieranie rozwoju twórczości dziecka, stwarzaj mu przestrzeń do swobodnej eksploracji, umożliwiać znajdywanie najróżniejszych zastosowań przedmiotów oraz wyrażać szczere zainteresowanie jego pomysłami, jakkolwiek absurdalne lub abstrakcyjne by się nam wydawały. Zabranianie używania przedmiotów niezgodnie z ich podstawowym przeznaczeniem oraz ignorowanie dziecka przybiegającego do nas ze swoim nowym pomysłem może skutecznie zgasić jego zapał poznawczy i ograniczyć rozwój kreatywności. Ponieważ dziecko praktycznie połowę dnia spędza w szkole czy przedszkolu warto przyjrzeć się również dostępnym możliwościom wyboru. Obecnie na rynku edukacyjnym istnieją placówki wykorzystujące alternatywne metody pedagogiczne - między innymi oparte o pedagogikę Montessori lub Waldorfską.

Społeczne oczekiwania

Czego WSPÓŁCZESNY świat wymaga teraz od dzieci, nastolatków, pracowników? W czasach tradycyjnych metod wychowawczych opartych na karach – celem społecznym było wychowanie posłusznego, wykonującego polecenia bez zastrzeżeń - ucznia i pracownika. Obecnie mało kto chce wychować „robotnika”, pragniemy dla swoich dzieci indywidualnej kariery,  własnego biznesu, pracy w prestiżowym zawodzie. Jak zauważa Jesper Juul – przez wielu uważany za obecny autorytet w dziedzinie wychowania (przez innych krytykowany i odrzucany) -również w korporacjach innowacyjność i kreatywność są cenione wyżej niż potulne posłuszeństwo. Tym bardziej, aby zaistnieć z własnym pomysłem na życie konieczna jest umiejętność wzniesienia się ponad przeciętność, przeciwstawienia się zastanemu stanowi rzeczy, zaproponowania nowej alternatywy. Aby to osiągnąć potrzebne jest więc zadbanie o kreatywne środowisko, nie zaś typowa karność i posłuszeństwo.

Jest to przeciwstawne typowemu wychowaniu opartemu na karach i zakazach, które ograniczają naturalną potrzebę poznawczą dziecka, zatrzymując je w ryzach przeciętności.

Zdrowa równowaga

Pozytywne rodzicielstwo  to nie pozwalanie dziecku na wszystko, lecz stwarzanie bezpiecznych granic, w ramach których dziecko ma swobodę w odkrywaniu świata i siebie, poznawaniu rzeczywistości i kształtowaniu jej, rozwijaniu siebie i budowaniu własnej tożsamości.

Bezpieczne granice, to nie chronienie przed potknięciami i upadkami grożących rozbitym kolanem, przed życiowymi błędami prowadzącymi do psychicznego bólu, bo takie każdemu się zdarzą i każdy ma do nich prawo. Bezpieczne granice to ochrona przed poważnymi, rzeczywistymi zagrożeniami dla szeroko pojętego zdrowia i życia. -Wraz z rozwojem i dojrzewaniem dziecka ranice przesuwają się i staj się coraz bardziej pojemne.

Formy i konsekwencje

Stosując zakazy i nakazy niektórzy rodzice wybiorą krótką, bezdyskusyjną formę bez zbędnych tłumaczeń, a inni będą woleli wdać się z dzieckiem w rozmowę, starając się racjonalnie wyjaśnić sytuację i przekonać do zaakceptowania swoich racji, przekazując jednocześnie posiadaną przez nich życiową wiedzę. Wybór formy zależy od rodzica, stosowanego przez niego stylu wychowawczego i ustalonej bazy wartości jaka nim kieruje.

Każde z podejść niesie ze sobą zarówno pozytywne jak i negatywne konsekwencje w różnych perspektywach czasowych. Dziecko, któremu nie pozwala się na dyskusję z autorytetem uczy się akceptować decyzje i władzę autorytetów oraz bez zastanowienia wykonywać ich polecenia. Często może to być uznawane za wartościowe, ale niesie zagrożenia związane ze ślepym podążaniem za autorytetami. Tymczasem dziecko, które zachęca się do rozmowy, poznawania przyczyn i dyskutowania z decyzjami rodziców oraz któremu daje się możliwość przedstawienia swoich racji, uczy się że jego zdanie nawet w obliczu autorytetu również ma znaczenie. Podczas gdy podważanie autorytetów może prowadzić do pozytywnych zmian w społeczeństwie i nowych odkryć, to czasem również może być źle postrzegane. Chociażby stałe polemiki z przełożonym mogą skutkować utratą pracy.

Praktyczne wskazówki

Jak więc wychować dziecko w dzisiejszym świecie? Oto kilka wskazówek, które mogą okazać się pomocne podczas określania swojej indywidualnej, rodzicielskiej drogi:

1. Zacznij od siebie – określ co jest dla Ciebie ważne i jakie wartości pragniesz przekazać swojemu dziecku. Warsztaty rozwojowe dla rodziców mogą okazać się pomocne w określaniu własnego pomysłu na rodzicielstwo oraz zdobywaniu przydatnych umiejętności.
2. Przygotuj do życia – wykształć w dziecku umiejętności potrzebne do życia w dzisiejszym świecie i funkcjonowania w społeczeństwie.
3. Wybieraj formę – analizuj konsekwencje swojego zachowania wobec dziecka w zależności od sytuacji i wybieraj formę pozwalającą Ci najlepiej realizować plan wychowawczy.
4. Okazuj miłość, troskę, szacunek i zaufanie – choć to nie wystarczy, jest bardzo ważną podstawą więzi z dzieckiem.
5. Zadbaj o poczucie pewności i bezpieczeństwa dziecka – stawiaj jasne oczekiwania i bądź przewidywalny.
6. Uszanuj poglądy swoich dzieci – zaakceptuj, że mogą się być różne od Twoich przekonań, wchodź z nimi w konstruktywne dyskusje, słuchaj co mają do powiedzenia.
7. Nie unikaj gwałtownych kłótni w rodzinie – lepiej od czasu do czasu mądrze rozładować atmosferę niż pozwolić na narastanie wewnętrznych frustracji i konfliktów pod płaszczem pozornej harmonii.
8. Motywuj swoje dziecko – nagradzaj, ale proporcjonalnie do osiągnięć, wspieraj, ale szanuj jego własne ambicje i realne możliwości, bądź cierpliwy, nie oczekuj perfekcji, ani zbyt szybkich postępów.
9. Słuchaj, poznawaj i akceptuj swoje dziecko – bądź stale ciekawy swojego dziecka, nie zakładaj że znasz jego potrzeby lepiej niż ono samo, akceptuj jego osobę i decyzje.
10. Nie zapominaj o emocjonalnym aspekcie wychowania – nie skupiaj się wyłącznie na racjonalnych argumentach i logice, w relacji z dzieckiem okazuj swoje uczucia i mów o nich, zwracaj uwagę na emocje przeżywane przez dziecko i rozmawiaj z nim o nich. .
11. Bądź wiarygodnym przewodnikiem dla Twojego dziecka, pamiętaj że jesteś jego pierwszym w życiu autorytetem i modelem. Stosuj wobec siebie te same zasady co wobec dziecka, reprezentuj wartości, które pragniesz mu przekazać. Rodzic z papierosem w ustach mówiący swojemu dziecku o szkodliwości palenia jest mało przekonujący.
12. Pozwól sobie i dziecku na błędy i potknięcia - daj Wam przestrzeń na niedoskonałości. Bywa, że w wyniku zmęczenia, negatywnych emocji przyniesionych np. z pracy zachowujemy się wobec dziecka w sposób którego później żałujemy. Nie jesteśmy odporni na wszystko co nas spotyka, ani idealni. Odważ się przyznać przed sobą i dzieckiem do błędu i szczerze przeprosić. Pamiętaj, że także dziecku mogą przydarzyć się chwile gorszego nastroju, czy okresy buntu, w których warto zachować cierpliwość i wyrozumiałość.