Co to jest - Schizofrenia?

Schizofrenia jest ciężką i destrukcyjną chorobą psychiczną. Jej istotę stanowią zburzenia  treści myślenia, spostrzegnia, ekspresji emocjonalnej, rozpad integracji psychicznej osobowości i woli, nieprawidłowości motoryczne oraz wycofnie się ze świata społecznego do własnego wnętrza poprzez utratę kontaktu z rzeczywistością. 

Otoczenie odbiera schizofrenika w aktywnej fazie choroby jako obcego, niezrozumiałego, nieprzewidywalnego, a wręcz przerażającego. Różnorodność przejawów choroby dotyczy nie tylko podstawowych objawów klinicznych, lecz obejmuje również uwarunkowania genetyczne i środowiskowe, przebieg i czas trwania choroby u różnych ludzi (znaczące różnice między kobietami a mężczyznami), reakcje na leczenie oraz wyjątkowo szerokie spectrum końcowych skutków choroby.

Schizofrenia zazwyczaj zaczyna się w wieku dojrzewania lub na progu dorosłości, choć może pojawić się również  w wieku średnim, a nawet później.

Objawy schizofrenii dzieli się na pozytywne i negatywne:

• Pozytywne oznaczają występowanie zachowań, które nie pojawiaja się u ludzi zdrowych, takich jak przejawy widocznego zamętu emocjonalnego, pobudzenie motoryczne, urojenia lub halucynacje.

• Objawy negatywne oznaczają natomiast brak lub niedobór normalnych zachowań, takich jak ekspresja emocjonalna, komunikacja ze światem zewnętrznym czy reakcje na wydarzenia. Choć większość chorych doświadcza zarówno objawów pozytywnych, jak i negatywnych, jednak zazwyczaj przeważa jeden typ.

Dekompensacja (degradacja, rozpad myśli i osobowości) w schizofrenii typu I, charakteryzującej się przewagą objawów pozytywnych, następuje gwałtownie, podczas gdy w schizofrenii typu II, o przewadze objawów negatywnych - stopniowo, choć często końcowy efekt jest gorszy. Przewaga objawów negatywnych  rokuje cięższy przebieg choroby.  Schozfrenię dignozuje się, jeśli objawy utrzymuj się  co najmniej pół roku.

Zaburzenia kojarzenia, nazywane również „zaburzeniami myślenia formalnego". Dotknięta nimi osoba zazczyna mówić bezsensownie,  niespójnie, choć przestrzega semantycznych i syntaktycznych zasad rządzących komunikacją językową. Łączy słowa w niby poprawne ciągi, ale słuchacz nie może zrozumieć sensu wypowiedzi. 

Zaburzenia treści myślenia obejmują  urojenia oraz błędne przekonania. Najczęściej schizofrenik wierzy, że jego myśli, uczucia czy działania są kontrolowane przez jakąś zewnętrzną siłę, że jego  sekrety są krdzione i przekazywane innym albo jakaś obca moc wtłacza mu przekaz do głowy obrabowała go z jego myśli; że jakieś obojętne wydarzenie zewnętrzne (np. program telewizyjny) są adresowane bezpośrednio do niego (nazywa się to  „ideą odniesienia"). Regularnie występują też inne absurdalne, dziwaczne urojenia, na przykład dotyczące groteskowych zmian cielesnych.

Zaburzenia percepcji zwizane sa z faktem, że chory nie jest w stanie segregować ani przetwarzać ogromnej liczby informacji, które nieustannie do niego docierają. Następuje przeciążenie ubogiej infrastruktury poznawczej. Około 50% schizofreników przechodzi załamanie umiejętności selekcjonowania informacji na początku choroby. Innym dramatycznym doznaniem percepcyjnym są halucynacje schizofreniczne, które najczęściej mają charakter słuchowy-głosów, które słyszy jedynie chory, choć bywają również wzrokowe, a nawet węchowe. Typowa jest sytuacja, w której jakiś głos (lub głosy) na bieżąco komentuje zachowania i czynności chorego lub rozmowa dwóch i więcej głosów.

Zaburzenia afektu czyli funkcjonownia emocjonalnego. Może pojawić się anhedonia (niezdolność przeżywnia radości lub przyjemności), płytkość lub stępienie afektu (jego mała intensywność lub wyrazistość). Chory niekiedy wydawaje się zupełnie pozbawiony emocji. Nawet najbardziej dramatyczne czy wstrząsające wydarzenia wywołują w nim co najwyżej odruch rozpoznania sytuacji. Uważa się jednak, że stępienie uczuć dotyczy tylo wyrazów zewnętrznych, mimiki, nie zaś samych uczuć. Zdarza się też odwrotnie, zwłaszcza w fazie ostrej, że reakcje emocjonalne są bardzo silne, ale nieadekwatne do sytuacji lub treści wypowiadanych słów.  

Zakłócenia działań celowych (woli) we wszelkich dziedzinach codziennego życia, takich jak praca zawodowa, kontkty towarzyskie z innymi ludźmi czy higiena osobista. Następuje wyraźne pogorszenie całokształtu funkcjonowania.  

U  podłoża schizofrenii leży interakcja wielu czynników, prawdopodobnie rozkładających się różnie u różnych pacjentów. Możemy wyodrębnić trzy podstawowe grupy przyczyn: 

• czynniki biologiczne; 

• czynniki psychospołeczne;

• czynniki społeczno-kulturowe, wpływające zwłaszcza na lokalne występowanie określonych postaci choroby;

 
Czynniki biologiczne:

• dziedzieczenie - schizofrenia jest chorobą „rodzinną", prawdopodobnie podatność na nią jest uwarunkowana genetycznie; predyspozycje mogą pozostać „niewyrażone" , dopóki nie wyzwolą ich jakieś czynniki środowiskowe.
• biochemia mózgu-hipoteza dopaminowa. Dopamina jest neuroprzekaźnikiem, prekursorem norepinefryny. Występuje w wielu drogach mózgowych. Według hipotezy dopaminowej schizofrenia jest wynikiem nadmiernej aktywności dopaminy w niektórych obszarach synaptycznych, albo też osoba chora na schizofrenię ma zbyt wiele postsynaptycznych receptorów dopaminowych lub receptory te z jakichś powodów stają się nadwrażliwe. 

• neurofizjologia-nierównowaga procesów w funkcjonowaniu układu nerwowego oraz nieodpowiednie pobudzenie autonomiczne, które zakłócają działanie mechanizmów uwagi oraz przetwarzania informacji, prowadzącej do trudności w selekcjonowaniu, przetwarzaniu i koordynowaniu informacji oraz w reagowaniu na nie. To leży  u podłoża deformacji percepcyjnych i poznawczych.

• neurontomia - dewiacje biologiczne spowodowane innymi przyczynami, takimi jak nieznane choroby w okresie życia płodowego lub komplikacje okołoporodowe. Na ogół mówi się o wczesnym, nawet prenatalnym uszkodzeniu mózgu, raczej statycznym niż rozwojowym. Duży procent wcześniactwa. Schizofrenicy częściej rodzą się w zimie i wczesną wiosną. Jako źródło wskazuje się najczęściej jakiś rodzaj zakażenia, komplikacje natury położniczej lub obydwa te czynniki. Związki między grypą matki w drugim trymestrze ciąży, największe ryzyko zakażenia następuje w piątym miesiącu ciąży. 

• zaburzenia masy mózgu- w niektórych przypadkach schizofrenii, zwłaszcza przewlekłej i charakteryzującej się objawami negatywnymi, występuje nienormalne powiększenie komór mózgu – przestrzeni  wypełnionych płynem mózgowo-rdzeniowym. Stwierdzono również inne anomalie anatomiczne, takie jak powiększone bruzdy (szczeliny na powierzchni kory mózgowej) czy zmniejszenie się płatów skroniowych. Może to być oznaką utraty tkanki mózgowej, jakimś rodzajem atrofii lub degeneracji. 

• lokalizacja uszkodzenia- wyodrębniono obszary mózgu w sposób szczególny związane z objawami schizofrenii:  obszar czołowy, skroniowo-limbiczny (płaty skroniowe wraz z przylegającymi, wewnętrznymi strukturami układu limbicznego, takimi jak hipokamp oraz zwoje podstawy mózgu (ośrodki podkorowe, pełniące głównie funkcje integracyjne). Niezwykle małe pobudzenie płatów czołowych u schizofreników z przewagą objawów negatywnych I poważnych zaburzenich poznawczych. Obszar skroniowo-limbiczny, zwłaszcza z lewej strony (a więc u większości ludzi dominującej), ma związek ze schizofrenią, w tym szczególnie z jej pozytywnymi objawami i jest odpowiedzialny za zaburzenia funkcjonowania podczas pierwszych epizodów choroby schizofrenii.

• pewne nietypowe zachowania o podłożu  neurologicznym są wychwytywane przez otoczenie chorych dzieci, stając się powodem negatywnych wobec niech reakcji.

• destrukcyjne relacje rodzinne-niezależnie od źródeł zaburzeń, w momencie, kiedy się pojawiają, członkowie rodziny wzajemnie stymulują swoje coraz bardziej patologiczne zachowania.  Dwukierunkowość wpływów-dzieci na rodziców i odwrotnie.

• wewnętrznie sprzeczna i niejasna  komunikacja w rodzinach, zaburzenia precyzji i spójności komunikacyjnej „dewiacja komunikacyjna" (lub „dewiacja stylu transakcyjnego"). Dwa style myślenia i komunikacji-amorficzny i fragmentaryczny. Styl amorficzny charakteryzuje niezdolność rozróżniania. Uczucia, przedmioty czy ludzie są słabo zorganizowani, niewyraziści i płynni. Styl fragmentaryczny charakteryzuje się lepszym rozróżnianiem, ale gorszą integracją. Komunikacja jest szarpana, pełna gwałtownych, nieprzewidzianych zwrotów.   

• rola nadmiernego stresu oraz emocji
• Rodzinna atmosfera afektu negatywnego. W okresie 10 tygodni przed wybuchem choroby osoba często przeżywa silny stres zwykle związny z problemami w intymnych relacjach, takimi jak zerwanie związku miłosnego. Stresory związane z relacjami interpersonalnymi są u schizofreników i osób zagrożonych tą chorobą znacznie częstsze i silniejsze.

Nawroty choroby wiążą się z  rodzajem negatywnej komunikacji, zwanej wyrażaną emocją, kierowanej do pacjenta przez członków rodzin. Szczególnie szkodliwe okazują się dwa jej składniki: nadmierne zaangażowanie emocjonalne w życie pacjenta oraz ciągłe krytykowanie go. Wyrażana emocja nasila się zwłaszcza w rodzinach, których członkowie uważają, że pacjent powinien mieć kontrolę nad swoją chorobą i jej objawami. 

Czynniki społeczno-kuturowe takie jak przekonania i praktyki religijne czy organizacja rodziny i wartości. Schizofrenia występuje rzadziej i ma lżejszy przebieg w społeczeństwach tradycyjnych, mniej rozwiniętych. Przynależność do niższej klasy społecznej jest wynikiem schizofrenii lub jej upośledzających społecznie zapowiedzi.

Leki przeciwpsychotyczne - leki z grupy fenotiazin wprowadzone w połowie lat pięćdziesiątych, nazywane wówczas „silnymi środkami uspokajającymi".  Leki „typowe", takie jak Thorazyna (chlorpromazyna) i Haldol (haloperidol).  Wszystkie wczesne leki przeciw tej chorobie (zwane neuroleptykami) miały właściwość blokowania dopaminowej transmisji impulsów nerwowych.  Niektórzy zaś-ocenia się, że około 10% - nie reagują na leki (ani inne sposoby leczenia), doświadczając stopniowego i nieodwracalnego rozkładu osobowości.Eliminują  ryzyko dzikich, niebezpiecznych i nieprzewidywalnych zachowań pacjentów.  Schizofrenik przekraczający dzisiaj po raz pierwszy próg szpitala psychiatrycznego ma 80-90% szans opuszczenia go w ciągu kilku tygodni, a najdalej – miesięcy. Niestety, wskaźnik nawrotów utrzymuje się na bardzo wysokim poziomie.  Antypsychotyczne leki drugiej generacji czy „nietypowe", takie jak Clozaril (clozapina), Zyprexa (olanzapina) i Risperdal (risperidon) dają skutki uboczne inne (i ogólnie łagodniejsze) od oryginalnych neuroleptyków.  

Terapia-leczenie schizofrenii w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat opierało się na środkach przeciwpsychotycznych, które na ogół nie umożliwiały powrotu pacjenta do społeczeństwa. Obiecujące rezultaty przynosi ostatnio stosowanie rozmaitych form terapii psychospołecznej, sięga się jednak po nie stanowczo za rzadko. Zwykle stosowane w połączeniu z lekami.  

Terapia rodzin-dzięki stwierdzeniu związku między rodzinną wyrażoną emocją a częstością nawrotów.

Psychotrapia indywidualna-dużą skuteczność w polepszaniu funkcjonowaniu społecznego pacjentów wypisanych ze szpitala. Wyższość specjalistycznej psychoterapii indywidualnej nad lekami przeciwpsychotycznymi. Składa się z etapów, podczas których pacjentów uczy się panowania nad emocjami i postępowania w sytuacjach stresujących.    

Trening umiejętności życia w społeczeństwie pomaga przezwyciężyć zakłopotanie, zagubienie oraz dezorientację, jakich doświadcza w sytuacjach społecznych wiele osób mających za sobą ataki schizofrenii. Wielu schizofreników, wracając do normalnego życia, ma ogromne trudności organizacyjne. Mają przy tym skłonność do nadużywania rozmaitych substancji, na przykład środków przeciwpsychotycznych wywołujących niepożądane efekty uboczne. Niezbędna jest wobec tego systematyczna pomoc społeczności lokalnej. Programy tego typu,  nazywane są często leczeniem w społeczności lub intensywną terapią społeczną. Zwykle są one realizowane przez multidyscyplinarne zespoły, zajmujące się ograniczoną liczbą pacjentów.  

Psychospołeczne metody leczenia schizofrenii- oparty na idei społeczności terapeutycznej program „samopomocy", w którym pacjentów przenoszono ze szpitali do nierentownych moteli, zapewniając im jedynie niezbędny nadzór medyczny, czy rygorystyczny program „ekonomii żetonowej", zgodny z koncepcją społecznego uczenia się dla pacjentów szpitali psychiatrycznych.  Żaden z nich nie polegał na stosowaniu dużej ilości leków i obydwa przyniosły znakomite rezultaty.  

W stosunkowo niewielkiej liczbie przypadków postępów choroby nie można zahamować żadną ze znanych obecnie metod. Pogorszenie może następować gwałtownie, osiągając stan głębokiego rozkładu w ciągu roku, a nawet kilku miesięcy. Częściej stan pacjenta pogarsza się stopniowo, stabilizując się na niskim poziomie w ciągu pięciu lat.

Postać niezróżnicowana i paranoidalną są obecnie najpowszechniejsze. Zachorowalność punktowa oceniana jest na 0,2-2% ogółu populacji. Na przestrzeni całego życia objawy schizofrenii zdarzają się u 0,7% populacji niehospitalizowanej. Co roku około 2 miliony ludzi, spełnia diagnostyczne kryteria schizofrenii.

Częstość zachorowalności, czyli pojawiania się nowych przypadków choroby, może wynosić nawet 0,2% rocznie. Prawie 40% pacjentów przyjętych szpitali psychiatrycznych stanowią schizofrenicy. Była też schizofrenia drugim co do częstości (za zaburzeniami nastroju albo chorobami alkoholowymi) powodem przyjęć osoby cierpiące na tę chorobę często wymagają długiej hospitalizacji.  

W około 75% przypadków jej początek przypada na okres między piętnastym a czterdziestym piątym rokiem życia, średnio w połowie trzeciej dekady.
Dotyka ona tak samo często mężczyzn i kobiety, choć u mężczyzn rozpoczyna się nieco wcześniej (w pierwszej połowie trzeciej dekady życia u mężczyzn; w drugiej połowie tej dekady u kobiet). Wielu badaczy uważa, że u mężczyzn ma ona cięższy przebieg. Pogląd ten znajduje potwierdzenie w badaniach nad mózgiem, wskazujących, że związane ze schizofrenią nieprawidłowości w strukturze mózgu są poważniejsze u mężczyzn niż u kobiet. Co ciekawe, różnica między kobietami a mężczyznami pod względem wieku pojawiania się choroby odwraca się wraz z wiekiem. Późna schizofrenia (po trzydziestym piątym roku życia) jest znacznie częstsza wśród kobiet niż wśród mężczyzn).