Alkoholizm jest chorobą, która dotyka całą rodzinę, dorosłych i dzieci. Reakcje bliskich na pojawienie się problemu alkoholowego można podzielić na cztery fazy: bierności, działań, alternatywną i konsolidacji. Każdy z tych okresów wyróżnia kilka dominujących cech. Nie wszystkie rodziny przechodzą je w opisanej kolejności. Niestety, większość zatrzymuje się na pierwszej fazie, nieliczne osiągają etap konsolidacji.
Faza bierności
Fazę bierności charakteryzuje przystosowanie się niepijących członków rodziny do zachowania osoby pijącej. Wiele z tych adaptacji jest szkodliwych i w rzeczywistości pozwala alkoholikowi na kontynuowanie picia. Typowe dla tego okresu jest zjawisko zaprzeczania istnieniu problemu, traktowanie sytuacji jak niebyłej, uzbrajanie się w cierpliwość.
Kluczem do przetrwania w alkoholowym domu jest adaptacja, umiejętność dostosowywania swojego zachowania w celu zminimalizowania skutków problemu. Strategii radzenia sobie jest wiele, choć zazwyczaj nie są one skuteczne.
Niepijący członkowie rodziny starają się rozmawiać z uzależnionym o problemie, uciekają się do wykładów o moralności, próśb o szacunek dla samego siebie, gróźb, obietnic i oświadczeń takich jak "Jak mogłeś nam to zrobić?". Wysiłki te zwykle są interpretowane przez alkoholika jak dokuczliwe lub prześladujące. Pojawiają się typowe zachowania niepijących: ukrywają alkohol, odmawiają jego kupna, znakują butelki, unikają spotkań z innymi członkami rodziny, pobytu z dala od domu.
W wyniku tych strategii radzenia sobie niepijący członkowie rodziny stają się socjalnie odłączeni od przyjaciół, rodziny, społeczności, przestają otrzymywać i dawać zaproszenia do interakcji społecznej. Rodzina dosłownie blokuje sobie wsparcie. To wycofanie się jest szkodliwe, ponieważ rodzina czuje, że musi się chronić, by uniknąć zawstydzenia i kompromitacji. Ta fizyczna izolacja może prowadzić do emocjonalnego wycofania.
Emocjonalne wycofanie oznacza spadek pozytywnych reakcji emocjonalnych, które zostają zastąpione wzrostem negatywnych emocji, takich jak napięcie, lęk, rozpacz i bezsilność. Jedną z metod oswojenia tych negatywnych emocji jest próba "nie czucia", aby zaprzeczyć i zminimalizować negatywne uczucia, aby uśmierzyć ból. Unikanie może prowadzić do negowania korzyści plynących z pozytywnych relacji. To wpływa nie tylko na życie w rodzinie, ale także poza rodziną, zwłaszcza w przypadku dzieci, pociągając za sobą długotrwałe skutki.
Partner czy małżonek bierze na siebie obowiązki za dwie osoby, jednocześnie popada w zależność. Żywi uczucia niechęci, gniewu i zranienia, unika kontaktów seksualnych. Może nadmiernie chronić dzieci, zaniedbywać je lub wykorzystać do wsparcia emocjonalnego. Traci poczucie własnej godności i własnej wartości.
Dzieci bywają rozdarte między rodzicami, są lojalne wobec jednego, czują gniew wobec drugiego. Brakuje im wsparcia emocjonalnego i fizycznego. Są nieufne, niepewne wartości, norm i celów, z powodu braku spójnego, silnego rodzicielstwa. Cierpią na zmniejszanie poczucia własnej wartości jako znaczącego członka rodziny.
Faza działań
Główna różnica pomiędzy fazą bierną a fazą działań dotyczy reakcji niepijących członków rodziny. Zaczynają być aktywni, już nie postrzegają siebie jako całkowicie pod kontrolą alkoholika i starają się zapanować nad własnym życiem. Ważnym krokiem w aktywnej fazie jest przezwyciężenie zaprzeczania przez członków rodziny. Są gotowi do porzucenia anonimowości w zamian za pomoc. Istotnym wsparciem dla rodziny świadomej swojego problemu może być grupa terapeutyczna dla współuzależnionych. Dwie dominujące cechy fazy aktywnej to pogłębianie świadomości i dążenie do normalności.
Podczas fazy działania rodzina rozwija świadomość na temat alkoholizmu, funkcjonowania rodziny i samych siebie. Zaczynają przyjmować, że nie są odpowiedzialni za alkoholizm, że są dostępne alternatywne sposoby życia. Uznają potrzebę pomocy. Zaczynają brać udział w programach edukacyjnych, doradczych i samopomocowych. Zaczynają zdawać sobie sprawę, że oni też są ważni. Zdają sobie sprawę, że oczekiwania mogą być daremne, a zaprzeczanie własnym potrzebom tylko utrwala i wzmacnia wpływ alkoholizmu na ich życie. Podczas tego okresu niepijący członkowie rodziny postanowiają zająć się normalną działalnością.
Faza alternatywna
Faza alternatywna zaczyna się, kiedy wszystkie środki zaradcze zawiodły. Na tym etapie najczęściej dochodzi do rozpadu rodziny. Nie jest konieczne przejście rodziny przez dwie poprzednie fazy, część rodzin trafia bezpośrednio z fazy biernej do fazy chaosu, podczas gdy inni będą przechodzić przez fazę działania. Charakterystyczne dla tej fazy jest polaryzacja, separacja, zmiana i reorganizacja.
Polaryzacja jest procesem prowadzącym do odizolowania alkoholika i wydalenia go poza struktury systemu rodzinnego. W wielu przypadkach czas podejmowania decyzji jest długi i bolesny. Dla dzieci to czas poczucia zagubienia, rozdartej lojalności, strachu, żalu, gniewu i wzrostu izolacji.
Dla niektórych rodzin jedyną realną alternatywą będzie rozstanie. Członkowie rodziny zauważyli, że nadszedł czas na bardzo potrzebne zmiany. Rodzina zaczyna ponownie się organizować, współdziałać i rozwijać. Następuje nawiązanie zdrowych relacji wewnątrz i na zewnątrz rodziny. Dla niektórych rodzin reorganizacja obejmuje nowe i dodatkowe role. Role te mogą być jednak utrudnione przez dawne uczucia i zachowania, poniesione urazy, złość, poczucie winy, zaniechanie i wątpliwości. Jednym z głównych problemów związanych z reorganizacją będzie tendencja, by oprzeć się znowu na wielu wzorach biernej fazy. Rodzina potrzebuje wspiercia.
Faza konsolidacji rodziny
Niestety, większość rodzin alkoholowych nie osiągna fazy konsolidacji, z powodu utrzymywania się problemu i rozpadu na wcześniejszych etapach. Nie ma ostatecznych wzorców postępowania, które doprowadzą do fazy jedności. Trzy cechy, które są charakterystyczne dla tej fazy to wzrost trzeźwości, tak zwane "suchy picie" i rozwój rodziny.
Najważniejsze dla fazy jedności rodziny jest utrzymanie trzeźwości przez alkoholika, ale sama trzeźwość może nie wystarczyć. Oczywiście, jest lepsza od nietrzeźwości, ale włączenie trzeźwego alkoholika do głównego nurtu rodziny nie następuje automatycznie. Trzeźwość nie gwarantuje rozwoju rodziny, sprawia jedynie, że jest to możliwe. Podobnie jak rodzina nie powoduje alkoholizmu, trzeźwość nie powoduje od razu zdrowia rodziny.
Alkoholizm w wielu rodzinach powoduje tendencję, że za wszystkie problemy rodzinne obwinia się butelkę. Dlatego rodzina oczekuje, że gdy skończy się picie, skończą się też inne problemy, ale trudności nadal istnieją, tak samo jak we wszystkich rodzinach. Teraz stają się potrzebne nowe sposoby radzenia sobie z normalnymi problemami rodzinnymi.
Dla tych rodzin, którze nie włączyły się do procesu zdrowienia z alkoholizmu większość życia pozostanie taka sama. Oznacza to, że mimo trzeźwości nie wystąpiły żadne inne zmiany w rodzinie, ponieważ wyniki poprzedniego załamania komunikacji nadal zbierają swoje emocjonalne żniwo. W takich przypadkach, tzw "suchego picia" napięcie, niepokój i konflikt utrzymują się, ponieważ inne problemy nie zostały rozwiązane.
Dla tych rodzin, które potrafią na powrót włączyć trzeżwego alkoholika w swoje struktury i dokonać emocjonalnej integracji, istnieje potencjał rozwoju i wzrostu. Ten wzrost rodziny będzie oznaczać, że rodzina nie tkwi w przeszłości ale wyciągnęła wnioski na przyszłość, wciąż się zmienia i poprawia zmierzając w kierunku zdrowych relacji. Są rodziny, które potrafią przezwyciężyć negatywny wpływy alkoholizmu. Niestety, jest ich bardzo mało.