Nauczycielom i rodzicom, a może po prostu dorosłym, przyzwyczajonym do tradycyjnych metod i systemu nauczania trudno jest zaakceptować alternatywne sposoby podejścia do edukacji i rozwoju dziecka. Stojąc jednak przed wyborem przedszkola dla własnej pociechy warto chociaż zapoznać się z istniejącymi obecnie możliwościami i dokonać świadomego wyboru. W końcu ta decyzja wpłynie na całe późniejsze życie dziecka, więc czasu poświęconego na jej podjęcie nie można nazwać straconym.
Indywidualny program rozwoju
Wielokierunkowy rozwój i nauka poprzez działanie
Przygotowanie do życia w społeczeństwie
Przestrzeganie zasad i porządku
„Nowa” pedagogika
Maria Montessori żyła i propagowała własne, inne niż dotychczasowe, podejście do edukacji, wychowania i rozwoju dzieci na przełomie XIX i XX wieku. Wszystko zaczęło się od tworzenia specjalnych metod nauczania dla dzieci upośledzonych umysłowo. Kiedy okazało się, że nowe podejście pedagogiczne sprawia, że dzieci upośledzone osiągają lepsze wyniki niż zdrowe dzieci uczone tradycyjnie, Montessori zaczęła zastanawiać się nad stworzeniem materiałów dydaktycznych optymalizujących rozwój każdego dziecka. W specjalnie zorganizowanej pod kątem potrzeb dzieci przestrzeni z dostępem do opracowanych przez Montessori zestawów ćwiczeniowych, zaobserwowała duże zmiany w ich zachowaniu , większe zainteresowanie materiałami dydaktycznymi niż zabawkami oraz fascynację ciszą. Na podstawie tych obserwacji dopracowywała swoje podejście pedagogiczne oparte na wzmacnianiu i zaspokajaniu naturalnej potrzeby poznawczej dzieci, aż do formy, w której jest ono aktualnie praktykowane - spójnego systemu nauczania od przedszkola do poziomu gimnazjum, składającego się z zestawów ćwiczeń o wzrastającym stopniu trudności oraz specyficznego podejścia nauczycieli występujących w nowej roli.Montessori w Polsce
Możliwość korzystania z dorobku Montessori w Polsce pojawiła się dopiero około 100 lat po rozpropagowaniu jej idei w Europie. Dostęp do placówek montessoriańskich nadal jest dość ograniczony, w niektórych miastach istnieją pojedyncze placówki. W zasadzie, jedynie Warszawa, oferuje większą liczbę miejsc dla pragnących, aby ich dzieci uczyły się i rozwijały w innych warunkach i na innych zasadach. Skoro dostępność jest mocno ograniczona, to czy warto zabiegać o miejsce dla dziecka w placówce działającej według pomysłu Montessori?Indywidualność i samodzielność
W jakim stopniu te dwa określenia kojarzą się z tradycyjną edukacją? Pedagogika Montessori jest na nich oparta. Podstawowym założeniem jest dopasowanie metod do innych dla każdego dziecka umiejętności, możliwości, kompetencji, zainteresowań, tempa rozwoju. Trudno jest tego dokonać w warunkach grupowych zajęć prowadzonych według odgórnie ustalonego harmonogramu. Właśnie dlatego w przedszkolu Montessori to dziecko decyduje czym, kiedy, w jakim miejscu i jak długo chce się zajmować. Skąd jednak dziecko ma to wszystko wiedzieć i w jaki sposób może to prowadzić do rzeczywistego rozwoju? W placówkach Montessori wykorzystuje się specjalne, opracowane przez twórczynię materiały dydaktyczne. Podczas zajęć indywidualnych nauczyciel pokazuje dziecku jakie materiały ma do wyboru i w jaki sposób się ich używa. Każda pomoc dydaktyczna służy do opanowania konkretnej (jednej lub kilku), określonej umiejętności i tylko do tego celu może być wykorzystywana. Dziecko od nauczyciela dowiaduje się do czego służy każdy zestaw jednak czy zainteresuje go to, czy poradzi sobie z zadaniem, może się dowiedzieć jedynie samodzielnie go wypróbowując.Swoboda – tak, ograniczenia… też
Choć swoboda wyboru może kojarzyć się niektórym osobom z tak zwanym bezstresowym wychowaniem, według którego dziecku wszystko wolno, to jednak w pedagogice Montessori istnieje także wiele ograniczeń. Dzieci mogą korzystać z materiałów tylko zgodnie z ich przeznaczeniem. Poza tym każdy rodzaj materiału występuje w jednym egzemplarzu, tak więc kiedy jakieś dziecko pracuje na danym materiale to nie jest on dostępny do wyboru dla pozostałych dzieci, chyba że ustalą, że pracują na nim w grupie. Dziecko pracuje także tylko w miejscu przez siebie wybranym, nie przeszkadza innym i nie pomaga jeśli tego nie potrzebują. Tak więc, pod kątem rozwoju dziecko owszem robi, co chce – nie tylko wybiera zadania, ale także poziom trudności. Natomiast obowiązują go także określone zasady i reguły związane z wykorzystaniem dostępnych materiałów, a także funkcjonowaniem w grupie. Rodzic nie musi się więc obawiać, że dziecko wyrośnie na samolubnego i roszczeniowego egocentryka. Ale czy nauczy się wszystkiego tego, co potrzeba?Rozwój w pełnym wymiarze
W przedszkolu Montessori dziecko nie spędza całego dnia na bezcelowej zabawie. Poprzez ćwiczenia należące do czterech kategorii, mające w jego oczach formę zabawy, wielokierunkowo się rozwija. Dzięki materiałom do ćwiczeń z życia praktycznego dziecko uczy się troski o środowisko, nabywa umiejętności samoobsługi, poznaje zwyczaje i formy grzecznościowe oraz uczy się wykonywania prac domowych. Materiał sensoryczny służy rozwijaniu wszystkich zmysłów oraz pobudzaniu aktywności umysłowej. Materiał szkolny pozwala rozwijać wiedzę z różnych dziedzin nauki takich jak matematyka, geografia, język i inne. Natomiast materiały artystyczne umożliwiają dziecku wyrażenie siebie. Aktywność dzieci podczas ćwiczeń indywidualnych nazywana jest pracą, ponieważ wymaga wysiłku, aktywizuje myślenie i prowadzi do konkretnego celu - znalezienia rozwiązania i rozwoju określonej umiejętności. W sali poza materiałem montessori nie znajdziemy zabawek. Przedmioty służące do rozwoju w obszarze życia praktycznego (np. naczynia czy artykuły do sprzątania) również nie są w formie zabawkowych udawaczy, ale są to prawdziwe, dobrej jakości przedmioty dopasowane do wzrostu dziecka. Jest to zgodne z odkryciem Montessori, że dzieci wolą robić coś naprawdę, niż udawać, że coś robią.Także w grupie
Oprócz zajęć indywidualnych, dzieci uczestniczą także w zajęciach grupowych, które dodatkowo rozwijają ich umiejętności społeczne. W przedszkolach Montessori nie zapomina się także o aktywności ruchowej, która podobnie jak każdy inny rodzaj aktywności ma wynikać z własnego wyboru dziecka i być do niego jak najlepiej dopasowana. Ponadto, co może ucieszyć i przekonać wielu rodziców – dzieci uczestniczą także w lekcjach ciszy. Spokój i skupienie jako świadomy i dobrowolny wybór małego dziecka? Niesamowite, ale jak się okazuje możliwe i osiągalne. W zależności od placówki oprócz pracy indywidualnej dzieci uczestniczą także w grupowych zabawach muzycznych czy na świeżym powietrzu. Jednak nie w każdym przedszkolu ten element jest zawarty w planie dnia, co może być trudne dla niektórych małych dzieci pragnących beztroskich gonitw z rówieśnikami. Praca nad materiałem dydaktycznym w kilkuosobowej grupie jest możliwa jeśli dzieci porozumieją się, że chcą zrobić to razem.Nauczyciel - obserwator
Rolą nauczyciela, oprócz przedstawieniu dziecku możliwości działania i przeznaczenia dostępnych materiałów, jest wnikliwa obserwacja. Czy dziecko pracuje, jak długo skupia się na określonych materiałach, pracuje samodzielnie czy często szuka pomocy. To także do nauczyciela należy takie tworzenie przestrzeni pracy, która umożliwi dzieciom jak najbardziej optymalny rozwój. Nauczyciel musi umiejętnie zaproponować dziecku materiał na odpowiednim dla jego możliwości poziomie. Co prawda materiały dydaktyczne są tak skonstruowane, że efekt wykonania daje dziecku informację zwrotną na temat tego, co i w którym momencie zrobiło źle. Błędy są traktowane jako naturalne elementy procesu uczenia się. Istotne jest jak uczeń sobie z nimi radzi, czy kontynuuje działanie na materiale mimo napotkanych trudności, zmienia sposób działania. Nagrodą – zamiast oceny czy pochwały nauczyciela – jest satysfakcja dziecka z rozwiązania danego zadania i doprowadzenia pracy do końca. Taka wewnętrzna nagroda nie tylko rozwija niezależność dziecka, ale także buduje jego poczucie własnej wartości i przekonanie, że jest w stanie sobie poradzić samo.Rozwojowa szansa czy modna alternatywa
Obecnie wybór alternatywnych placówek edukacyjnych często jest związany z podążaniem za modą niż ze świadomym wyborem najlepszej opcji dla własnego dziecka. Zanim podejmiecie ostateczną decyzję o przedszkolu dla waszej pociechy warto jest odwiedzić wybrane placówki i porozmawiać z wychowawcami. Zarówno w tradycyjnych placówkach, jak i przedszkolach Montessori – podejście nauczycieli, ich profesjonalizm, przekonanie do metod pracy, zamiłowanie do pracy z dziećmi są kluczowe dla efektów rozwojowo-wychowawczych. Drugim bardzo istotnym elementem jest sposób wychowania stosowany przez rodziców. Jeśli pragniecie dla Waszego dziecka nieskrępowanej, najlepiej dopasowanej do jego zasobów i zainteresowań drogi rozwoju to powinniście także w domu stosować się do zasad pedagogiki Montessori. Zapoznać się z interesującą teorią, porzucić pośpiech, prezentować dziecku najbardziej efektywny sposób wykonywania różnych aktywności. Następnie ze spokojem i cierpliwością obserwować jego samodzielną pracę i podziwiać rozwojowe postępy i osobiste osiągnięcia.Przedszkole Montessori
Rozwijanie samodzielności i niezależności- Dostępność materiałów
- Samodzielny wybór zestawu, czasu, miejsca
- Informacja zwrotna (kontrola błędów) zawarta w materiale
- Samodzielna praca (bez pomocy, lub pomoc niebezpośrednia)
- Bazowanie na motywacji wewnętrznej (brak zewnętrznych nagród i kar)
Indywidualny program rozwoju
- Zróżnicowana wiekowo grupa
- Poszanowanie indywidualnych możliwości i zainteresowań
- Indywidualne tempo pracy
- Podsycanie naturalnej potrzeby poznawczej
Wielokierunkowy rozwój i nauka poprzez działanie
- Umiejętności szkolne
- Rozwój sensoryczny i ruchowy
- Rozwój artystyczny
- Rozwój koncentracji i lekcje ciszy
Przygotowanie do życia w społeczeństwie
- Rozwój umiejętności praktycznych (samoobsługa, sprzątanie, przygotowanie posiłków)
- Nauka szacunku dla siebie i innych, poszanowanie odmienności i wolności innych osób
- Rozwój umiejętności porozumiewania się i współdziałania
Przestrzeganie zasad i porządku
- Każdy materiał w jednym egzemplarzu – rozwój umiejętności czekania i cierpliwości
- Jeden materiał w miejscu pracy
- Ograniczenie dostępu do nauczyciela
- Odkładanie materiału na to samo miejsce
- Dbanie o porządek w sali