Co to jest - Lęk separacyjny?

Jest to lęk przed oddzieleniem (separacją) z obiektem przywiązania, charakterystycznym głównie dla dzieci, które z jednej strony tworzą bardzo głębokie relacje przywiązaniowe z opiekunem, z drugiej pozostają w sytuacji ogromnej zależności i niezdolności do samodzielnej egzystencji. Do pewnego poziomu lęk przed rozłąką jest naturalny, formę zburzeń przybiera wówczas, gdy irracjonalny, niezwiązany z rzeczywistym zagrożeniem niepokój dezorganizuje funkcjonowanie dziecka.

Nieleczony, może spowodować wzmożoną podatność na czynniki stresowe w życiu dorosłym, zwiększając prawdopodobieństwo wystąpienia depresji.

Główną, definicyjną cechą obrazu klinicznego zaburzenia jest skrajny, nieuzasadniony lęk przed rozłąką z osobą, do której dziecko jest najbardziej przywiązane, na przykład z matką i z najbliższym otoczeniem. 

Towarzyszą mu częstokroć innego rodzaju symptomy:

Dzieci lękowe często charakteryzują się niezwykłą wrażliwością konstytucjonalną, co sprawia, że łatwo uwarunkowują się na bodźce awersyjne. Często reagują zdenerwowaniem na najmniejsze rozczarowanie. Trudno je uspokoić, co może spowodować, że utrwali się i, co gorsza, uogólni nadmierna reakcja lękowa.

Wczesne urazy, trudne sytuacje życiowe

W wielu przypadkach można wyraźnie rozpoznać stresor psychospołeczny, na przykład śmierć bliskiej osoby lub ukochanego zwierzęcia.

Wcześniej przebyte choroby,  hospitalizacja, wypadki lub utrata powodująca ból i cierpienie mogą również sprawić, że dzieci stracą pewność siebie i będą się czuć nieudolne.

Innymi stresorami często powodującymi lęk separacyjny są urazy spowodowane zmianami życiowymi–przeprowadzka, zmiana szkoły.

Nadopiekuńczość rodziców
Nadmierny u dzieci lęk często jest efektem oddziaływania nadmiernie lękowych i nadopiekuńczych rodziców, którzy nieświadomie uwrażliwiają dziecko na niebezpieczeństwa i zagrożenia otaczającego świata. Nadopiekuńczość rodziców bywa zarazem komunikatem o braku zaufania do możliwości dziecka w radzeniu sobie, co wzmacnia jego poczucie nieudolności.

Obojętność i brak zaangażowania rodziców

Gdy rodzice okazują obojętność lub brak zaangażowania, dziecko niekoniecznie czuje się odrzucone. Jednak taka postawa wpływa negatywnie na rozwój samooceny i pozytywnego obrazu siebie. Brak wyuczonych umiejętności może doprowadzić do wytworzenia  się wzorców lęku lub wycofywania się w obliczu sytuacji stanowiących wyzwanie.

Czynniki społeczno-środowiskowe
W kulturach, w których przychylnie traktuje się powściągliwość, uległość i posłuszeństwo, wzrasta poziom lęku. Istnieje też silny związek między narażeniem na przemoc a obniżeniem poczucia bezpieczeństwa i dobrostanu psychicznego. Podatność dziecka na lęk i depresję może się utrwalić przez wczesne doświadczenia „utraty kontroli" nad wzmacniającymi je wydarzeniami, mającymi miejsce w środowisku.

Trudno jest zdiagnozować lęk separacyjny ponieważ lęk towarzyszy często także innym stanom, w szczególności depresji i zespołowi nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD).

Terapia behawioralna prowadzona w szkole.
Procedury terapii obejmują trening asertywności, mający na celu wyćwiczenie podstawowych umiejętności, oraz desensytyzację prowadzącą do redukcji zachowań lękowych.

Terapia poznawczo-behawioralna.
Terapia behawioralna, taka jak desensytyzacja, musi być dokładnie dostosowana do szczególnego problemu dziecka, przy czym metody in vivo (realne sytuacje życiowe, stopniowane według ich mocy wzbudzania lęku) wydają się bardziej przydatne niż wprowadzanie dziecka w sytuacje wyobrażone.

Terapia interwencyjna dla dzieci i ich rodziców.
Interwencja terapeutyczna polega na sesjach, grupowych lub indywidualnych, podczas których dzieci uczone są rozpoznawać ich własne uczucia lęku i radzić sobie z nimi lepiej niż do tej pory. Rodzice uczą się sposobów kierowania zachowaniem, by skuteczniej radzić sobie z zachowaniami dzieci.

Kiedy dziecko dorasta i nawiązuje coraz szersze kontakty w szkole i w grupie rówieśniczej, zaczyna czerpać korzyści z takich doświadczeń, jak przyjaźń czy sprawne rozwiązywanie stawianych przed nim zadań. Nauczyciele, którzy zdają sobie sprawę z potrzeb dzieci nadmiernie lękliwych czy nieśmiałych, potrafią zapewnić im dobre doświadczenia, które pomogą złagodzić ich lęk.

Tak jak w przypadku innych wczesnych doświadczeń urazowych, długoterminowe skutki separacji zależą w dużym stopniu od wsparcia i otuchy dawanej dziecku przez rodziców lub inne ważne dla niego osoby. Jest bardziej prawdopodobne, że skutki takie nie wystąpią, jeśli dziecko ma bezpieczną relację przynajmniej z jednym z rodziców. Dlatego też nie wszystkie dzieci, które przeżywają nawet śmierć rodzica, wykazują dostrzegalne długoterminowe skutki tego wydarzenia.

Lęk separacyjny występuje u 2,4% dzieci. Lęk separacyjny częściej występuje u dziewcząt. Nie jest to zaburzenie bardzo uporczywe - stan 44% dzieci zbadanych po czterech latach poprawił się samoistnie.