Co to jest - ADHD?

ADHD czyli Zespół Nadpobudliwości z Deficytem Uwagi to jedno z najczęstszych zaburzeń wieku dziecięcego. Dzieci dojrzewają w różny sposób, mają różne temperamenty i poziom energii. Większości dzieci zdarza się rozpraszać, działać impulsywnie czy mieć problemy z koncentracją od czasu do czasu. Czasami te normalne zachowania są pomyłkowo uznawane za ADHD, dlatego to zaburzenie jest nadrozpoznawalne.

Pierwsze symptomy mogą pojawiać się między 3. a 6. rokiem życia. Aby zdiagnozować ADHD objawy muszą utrzymywać się przez minimum 6 miesięcy i w większym zakresie niż u innych dzieci. Dodatkowo muszą być zauważalne w różnych środowiskach funkcjonowania dziecka – u dziecka, które w domu jest aniołem, a w szkole wulkanem energii nie powinno zostać zdiagnozowane ADHD.

Wyróżnia się trzy kategorie objawów:

1. Związane z brakiem koncentracji:

• łatwe rozpraszanie się, umykanie szczegółów, zapominanie rzeczy, częste zmiany z jednej czynności na drugą,
• nudzenie się zadaniem po zaledwie kilku minutach,
• problemy z kończeniem lub oddawaniem prac domowych, związane z gubieniem rzeczy potrzebnych do ich wykonania,
• problemy z organizacją lub kończeniem zadania oraz uczeniem się nowych rzeczy,
• wydają się nie słuchać kiedy się do nich mówi,
• śnienie na jawie, powolne poruszanie się,
• trudności z wypełnianiem instrukcji,
• problemy z przetwarzaniem informacji tak szybko i dokładnie jak inni.

2. Związane z nadpobudliwością:

• wiercenie się,
• ciągłe mówienie,
• ciągłe przemieszczanie się, dotykanie i bawienie się wszystkim w zasięgu wzroku,
• trudności z siedzeniem w miejscu podczas posiłków, w szkole, podczas czytania,
• problemy z wykonywaniem cichych, spokojnych zadań,
• bezustanny ruch.

3. Związane z impulsywnością:

• wysoka niecierpliwość,
• niestosowne uwagi, okazywanie emocji bez zahamowań, działanie bez względu na konsekwencje,
• trudności z czekaniem na upragnione rzeczy lub swoją kolej podczas gier i zabaw,
• częste przerywanie rozmów i działań innych osób.

Ze względu na udział objawów z poszczególnych kategorii wyróżnia się trzy podtypy ADHD:

1. Z przewagą nadpobudliwości i impulsywności – 6 lub więcej symptomów związanych z nadpobudliwością lub impulsywnością, natomiast mniej niż 6 związanych z nieuwagą.
2. Z przewagą nieuwagi – większość symptomów jest związanych z trudnością koncentracji (6 lub więcej), natomiast mniej niż 6 podlega pod kategorię impulsywności i nadruchliwości.
3. Typ mieszany (najczęstszy) – 6 lub więcej symptomów impulsywności i nadruchliwości oraz 6 lub więcej objawów nieuwagi.

Przyczyny występowania ADHD nie zostały jednoznacznie ustalone. Jak w przypadku większości zaburzeń prawdopodobnie to kwestia kombinacji różnych czynników. Pod uwagę brane są:

• Czynniki genetyczne – wyniki kilku międzynarodowych badań na bliźniętach wskazują, że ADHD często powtarza się w rodzinach.
  
  

Dzieci z ADHD z określoną wersją pewnego genu mają cieńszą tkankę mózgową w obszarach odpowiadających za uwagę. W trakcie rozwoju tkanka osiąga naturalną grubość, jednocześnie słabną objawy ADHD.

• Czynniki środowiskowe – badania sugerują związek między paleniem tytoniu oraz piciem alkoholu w ciąży a ADHD u dziecka. Dodatkowo dzieci w wieku przedszkolnym wystawione na działanie wysokiego poziomu ołowiu mogą być bardziej narażone na wystąpienie ADHD.
  
  

Badania wskazują także na możliwy związek spożywania niektórych dodatków do żywności – np. barwników czy konserwantów na wzrost aktywności.

• Uszkodzenia mózgu – dzieci z uszkodzeniami mózgu mogą prezentować zachowania przypominające ADHD.

Zanim lekarz zdiagnozuje ADHD musi wykluczyć inne możliwe przyczyny symptomów:

• zapalenie ucha środkowego wywołujące problemy ze słyszeniem,
• niewykryte problemy ze słuchem lub wzrokiem,
• problemy medyczne zaburzające myślenie i zachowanie,
• problemy z nauką,
• zaburzenia lękowe lub depresyjne wywołujące objawy podobne do ADHD,
• nagła duża zmiana życiowa np. utrata bliskiej osoby,
• wyjątkowo stresujące środowisko szkolne lub domowe.

Czasem ADHD towarzyszą również inne zaburzenia i problemy:

• problemy z uczeniem się – np. trudności z czytaniem, wymową, pisaniem, matematyką,
• zaburzenie opozycyjno-buntownicze – nadmierny upór lub buntowniczość, kłótnie z dorosłymi, nieprzestrzeganie zasad,
• zaburzenia zachowania – kłamanie, kradzież, bójki, prześladowanie innych, niszczenie mienia, włamania, noszenie broni, używanie nielegalnych substancji, problemy z policją,
• lęk i depresja,
• zaburzenie dwubiegunowe – ekstremalne zmiany nastrojów od manii do depresji,
• zespół Tourette’a – tiki nerwowe i powtarzające się manieryzmy takie jak: mruganie, grymasy twarzy, a także chrząkanie, prychanie, pociąganie nosem, wykrzykiwanie nieprzyzwoitych słów,
• moczenie nocne,
• zaburzenia snu,
• nadużywanie substancji,
• i inne.
  
  

Wczesne rozpoznanie i rozpoczęcie leczenia przynosi lepsze rezultaty zarówno dzieciom jak i ich rodzinom.


Aktualnie dostępne metody skupiają się na redukcji objawów i poprawie funkcjonowania. Osoby poddane leczeniu mogą osiągać sukcesy w szkole i dobrze radzić sobie w życiu. Najczęściej łączy się różne metody:

Farmakoterapia
Najpowszechniej wykorzystuje się „stymulanty”. Choć może wydawać się do dziwne, na dzieci z ADHD mają one wpływ uspokajający. Stymulanty oraz leki z innej grupy pozwalają wielu dzieciom ograniczyć nadpobudliwość i impulsywność oraz zwiększyć zdolność koncentracji, pracy i nauki, a także poprawić koordynację. Jednak nie na każde dziecko leki działają tak samo – zawsze należy indywidualnie dobrać rodzaj, formę i dawkę leku, zwracając także uwagę na możliwe efekty uboczne (np. obniżony apetyt, zaburzenia snu, rzadziej tiki ruchowe lub dźwiękowe, czy spłycenie emocjonalne).

Psychoterapia
Terapia behawioralna pomaga dziecku zmienić zachowanie, może obejmować asystowanie w organizowaniu zadań, odrabianiu prac domowych, oraz przechodzenie przez emocjonalnie trudne sytuacje. Uczy ona także dziecko jak monitorować własne zachowanie, aby nagradzać się za pożądane zachowania np. kontrolę złości lub zastanowienie się przed działaniem. Także rodzice czy nauczyciele mogą udzielać pozytywnych wzmocnień. Ponadto jasne zasady, listy zadań czy inne określone rutyny pomagają dziecku kontrolować własne zachowanie.

Trening umiejętności społecznych – terapeuta może pomóc dziecku w rozwijaniu umiejętności społecznych takich jak: czekanie na swoją kolej, dzielenie się zabawkami, proszenie o pomoc, reagowanie na bycie wyśmiewanym. Może także nauczyć dziecko odczytywania wyrazów twarzy i tonu głosu innych osób oraz odpowiedniego reagowania.

Trening umiejętności rodzicielskich – rodzice są uczeni w jaki sposób wykorzystać system nagród i konsekwencji aby zmienić zachowanie dziecka. Uczą się jak natychmiastowo wzmacniać pożądane zachowania oraz ignorować lub przekierowywać zachowania niechciane. Rodzice są także zachęcani do angażowania się w przyjemne aktywności razem z dzieckiem, dostrzeganie i wzmacnianie jego mocnych stron i umiejętności. Korzystny może być także trening radzenia sobie ze stresem i emocjami.

Terapia rodzinna – czasem cała rodzina może wymagać terapii. Terapeuta pomaga wówczas znaleźć najlepsze sposoby radzenia sobie z niechcianym zachowaniem oraz wzmacniania pozytywnych zmian.

Grupy wsparcia – pozwalają rodzicom i rodzinom podzielić się doświadczeniami z osobami o podobnych problemach, wymieć informacje na temat sukcesów i porażek, oraz polecić specjalistów czy strategie działania.