Twój mózg na psychoterapii

Fobie to jedne z najbardziej powszechnych zaburzeń psychiatrycznych, cierpi na nie ponad 10% ludzi w różnych momentach swojego życia. Strach jest częścią ludzkiej natury – to emocja utrzymująca nas przy życiu w niebezpiecznym świecie. Dzięki tej wartości strachu, selekcja naturalna wyposażyła nas w obwody nerwowe w mózgu dedykowane rozpoznawaniu niebezpieczeństwa oraz unikaniu krzywdy – system alarmowy działający od wczesnych lat życia. Jednak zdarza się, że nasze lęki separują się od rzeczywistych zagrożeń. Wówczas mogą stać się nadmierne lub irracjonalne, wywołując w nas przerażenie i powodując unikanie rzeczy lub sytuacji, których de facto nie musimy się obawiać. Kiedy irracjonalne lęki zaczynają przeszkadzać w normalnym codziennym funkcjonowaniu wkraczają w zakres fobii.

Najbardziej popularne fobie dotyczą obiektów i sytuacji, które stanowiły zagrożenie dla naszych ewolucyjnych przodków: zwierzęta, wysokość, zamknięta przestrzeń, obcy. Prawdopodobnie wszyscy jesteśmy biologicznie predysponowani do ujawniania lęku przed powyższymi bodźcami, jednak część z nas – przez określony zestaw genów oraz doświadczeń jest bardziej podatna na wykształcenie fobii.

Na szczęście fobie to prawdopodobnie najłatwiejsze do wyleczenia zaburzenia psychiczne. Można się ich pozbyć za pomocą psychoterapii zwanej terapią zachowania. Zakłada ona systematyczne wystawianie osoby na działanie lękotwórczego bodźca oraz jednoczesne jej odwrażliwianie. Zdarza się, że do wyleczenia wystarczy pojedyncza sesja.

Mózgowe mechanizmy lęku

Wiele wiadomo na temat obwodów mózgowych zaangażowanych w rozwój oraz przezwyciężanie fobii. W szczególności trzy obszary mózgu związane z emocjami są kluczowe dla sposobu w jaki uczymy się bać oraz nie bać. Ciało migdałowate stanowi mózgowy ośrodek lęku – tam odbywa się rozpoznawanie zagrożenia. Kora przedczołowa bierze udział w modulowaniu uczenia się lęku w ciele migdałowatym i jest zasadniczym elementem w przezwyciężaniu strachu. Hipokamp, część płata skroniowego, przetwarza kontekst zagrożenia oraz pomaga zapamiętać doświadczenie lękowe. Wygaszanie lęków wymaga nauczenia się, że to czego się boimy nie stanowi dla nas realnego zagrożenia – i na tym właśnie polega magia terapii zachowania.

Wpływ doświadczeń na mózg

W nowym badaniu*, naukowcy z Northwestern University wykorzystali fMRI, aby sprawdzić co dzieje się w mózgu podczas terapii zachowania leczącej fobię. Badali 12 dorosłych osób z arachnofobią. Przed leczeniem pacjentom skanowano mózg podczas patrzenia na dwa rodzaje obrazków: pająki (bodziec fobiczny) i ćmy (bodziec neutralny). Jak można było oczekiwać skany fMRI pokazały w obszarach mózgu związanych z lękiem – ciele migdałowatym oraz korze przedczołowej – znacznie silniejszą reakcję na zdjęcia pająków. Następnie badani uczestniczyli w pojedynczej sesji terapii behawioralnej, na której stopniowo zbliżali się a następnie dotykali żywej tarantuli. W niecałe 3 godziny wszyscy uczestnicy zostali wyleczeni. Kiedy fMRI zostało powtórzone na koniec leczenia, po wzmożonej reakcji na zdjęcia pająków w obszarach lękowych nie było śladu. Jednocześnie inny obszar – grzbietowo-boczna kora przedczołowa – był bardziej aktywny. To ciekawe, gdyż uważa się, że ten obszar jest ważny dla restrukturyzacji poznawczej, czyli patrzeniu na rzeczy w bardziej racjonalny sposób. Kiedy badanych skanowano ponownie po sześciu miesiącach – obszary związane z lękiem wciąż nie były aktywne, jednak naukowcy odkryli kolejną intrygującą rzecz. Aktywność w korze wzrokowej – odpowiedzialnej za przetwarzanie obrazów, była skorelowana z poprawą w zakresie arachnofobii. Innymi słowy długotrwała terapia pomogła badanym dosłownie widzieć pająki jako mniej zagrażające.

Badanie ma pewne ograniczenia, między innymi małą próbę, ale wpisuje się w szerszy zbiór badań, które pokazują w jaki sposób doświadczenia, w tym psychoterapia, zmieniają nasz mózg.

*Hauner KK, Mineka S, Voss JL, Paller KA. Exposure therapy triggers lasting reorganization of neural fear processing. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 2012; 109(23): 9203-8.