Twórczość w ujęciu egalitarnym jest zjawiskiem pokrewnym kreatywności, i stanowi dobro wysoko cenione we współczesnym społeczeństwie. Bycia twórczymi wymaga się od nas w szkole, na studiach, w pracy. Jak zatem poznać, które działania są twórcze i w jakim stopniu? Jak zdiagnozować osoby twórcze, na przykład dzieci, by dopomóc im w dalszym rozwoju? Istnieją narzędzia, dzięki którym można określić potencjał kreatywności tkwiący w ludziach. Poniżej przedstawiam krótki przegląd sposobów mierzenia twórczości rozumianej jako proces. Opisane narzędzia zaprojektowane zostały tak, by na podstawie wytworów można było wnioskować o operacjach i strategiach poznawczych, jakie stosowały osoby badane. Ponieważ miary muszą mieć zaplecze teoretyczne, ich prezentację poprzedzam koncepcją, na gruncie której się narodzily.
(Twórczością rozumianą jako dyspozycja zajmę się w osobnym artykule).
(Twórczością rozumianą jako dyspozycja zajmę się w osobnym artykule).
Twórczość jako myślenie dywergencyjne
Guilford w swoim modelu intelektu ludzkiego wyróżnił myślenie dywergencyjne, (rozbieżne) i utożsamił je z twórczością. Jest to taki rodzaj myślenia, które prowadzi do znalezienia wielu różnorodnych poprawnych rozwiązań dla jednego zagadnienia. Opierając się na swojej koncepcji, zaproponował, by dla pomiaru twórczości wykorzystać zadania otwarte, możliwe do rozwiązania na wiele sposobów. Przedstawił także sposób analizy wytworów myślenia dywergencyjnego i wyznaczył standard badań procesu twórczego, który w zasaniczych zrębach przetrwał do dziś.
Test Niezwykłych Zastosowań Guilforda
Osoby badane proszone są o wymienienie jak największej liczby niezwykłych zastosowań zwykłych przedmiotów: cegły, gazety, spinacza. Wyniki oceniane są na podstawie następujących skłądników:
- płynność, czyli liczba rozwiązań wymyślonych przez daną osobę ;
- giętkość, czyli różnorodność pomysłów;
- oryginalność określana na podstawie porównania wszystkich pomysłów w grupie badanych osób - każdy pomysł, który powtarza się mniej niż u 5 proc. osób oceniany jest jako oryginalny;
- elaboracja, czyli uszczegółowienie rozwiązań - im więcej szczegółów zostało uwzględnionych w pomyśle, tym wyższa ocena.
Test Twórczego Myślenia Paula Torrance’a
Test opiera się na koncepcji Guilforda. Składa się z różnych rodzajów zadań. Pierwszy rodzaj to zadania obrazkowe. Osobom badanym przedstawia się abstrakcyjne obrazki (jeden duży, dziesięć niekompletnych oraz zestaw powtarzających się figur) i prosi się o to by je dopełnili i zatytułowali. Ocenia się płynność, oryginalność, elaborację, poziom abstrakcyjności tytułów oraz odporność na domknięcie. Ten ostatni wskaźnik dodaje punkty za figury, które pozostały otwarte, np. półkole, które nie zostało domknięte do koła. Drugi rodzaj zadań bazuje na materiale werbalnym. Uczestnikom badania prezentowane są sytuacje, które dają okazję do zadawania pytań, rozwijania możliwości, czy wymyślania przyczyn i konsekwencji. Przykładem zadań tego typu jest pytanie: co by było, gdyby do chmur przywiązane były tasiemki? Odpowiedzi oceniane są pod kątem płynności, giętkości i oryginalności.
Twórcze Myślenie w Działaniu i Ruchu
Ciekawym rodzajem zadań, pozwalającym na analizę myślenia dywergencyjnego na materiale behawioralnym, są twórcze zadania ruchowe. Przykładowo, prosi się osoby badane o wrzucenie piłki do kosza na wiele różnych sposobów.
Twórczość jako dokonywanie skojarzeń
Odmienną koncepcję twórczości zaproponował Mednick. Według jego Teorii Hierarchii Skojarzeniowej osoby twórcze charakteryzują się bardziej spłaszczoną hierarchią skojarzeń, dzięki czemu dysponują większą łatwością w łączeniu nawet odległych faktów.
Test Odległych Skojarzeń Mednicka
Test opiera się na zadaniach zamkniętych. Osoby badane rozwiązują tzw. tribondy, czyli zestawy trzech słów powiązanych skojarzeniowo z czwartym poszukiwanym słowem, np. rozwiązaniem tribondu „ból-łowca-kapusta” jest słowo „głowa” (bo ból głowy, łowca głów i głowa kapusty). Podobnie rozwiązaniem tribondu „wino-wanna-ulica” jest słowo „korek” (korek w butelce, korek do odpływu wanny i korek uliczny). Odpowiedzi w teście oceniane są zerojednynkowo, jako poprawne lub nie.
Twórczość jako umiejętność łączenia odległych idei
Jeszcze innym punktem widzenia na proces twórczy prezentują Warda, Finke i Smith. Badacze ci zajęli się kwestią łączenia elementów (pojęć), w celu uzyskania nowości. By rozwiązanie było twórcze trzeba przezwyciężyć automatyczną tendencję do wybierania typowych elementów.
Test rysowania zwierząt z innej planety
Osoby badane proszone są o narysowanie zwierzęcia (w innych wersjach – owocu lub narzędzia) z innej planety. Po skończeniu rysowania mają nadać nazwę zwierzęciu, nazwać fragmenty jego ciała oraz opisać kolejność i inspiracje rysowania. Ocena testu opiera się na analizie, jakie cechy realnie istniejących zwierząt pojawiły się w rysunku (skrzydła ptaka, ogon ryby, garb wielbłąda) oraz odniesieniu ich do listy znanych zwierząt. Im mniej typowe zwierzęta lub im mniej typowe zestawienia części ciała (np. skrzydła i skrzela), tym wytwór jest oceniany jako bardziej twórczy.
Test Kreatywnego Myślenia- Rysowanie Obrazków
Urban i Jellen stworzyli test rysunkowy, w którym osoby badane mają za zadanie dokończyć rysunek, którego fragmenty dostają na arkuszu . Następnie nadają obrazkowi tytuł. Wytwór oceniany jest na podstawie dorysowań do istniejących fragmentów oraz nietypowego wykorzystania tych fragmentów.
Twórczość jako wgląd
Wgląd, określany także jako olśnienie, to nagłe pojawienie się pomysłu na rozwiązanie problemu. Natura wglądu wciąż jeszcze nie jest całkowicie poznana, ale traktowany jest on jako istotny skłądnik twórczego myślenia. Stąd próby badania potencjału twórczego poprzez stawianie zadań (często w formie zagadek logicznych wymagających usunięcia ukrytych założeń), w których rozwiązanie uzyskiwane jest poprzez wgląd.
Test Dowa i Mayera
Test zawiera ponad sto zadań wglądowych podzielonych na problemy matematyczne, werbalne i przestrzenne. Zadania mają najczęściej charakter zamknięty, kryterium oceny tego testu jest poprawność rozwiązań. Zadania te wymagają przede wszystkim przełamania stereotypowego myślenia. Na przykład pytanie: „W którym roku Boże Narodzenie i Nowy Rok wypadną w tym samym roku?” – wymaga rozdzielenia czasowego tych zdarzeń, leżących w kalendarzu blisko siebie, ale w obrębie roku odległych o prawie 12 miesięcy. Inny przykłąd brzmi: „W brytyjskim kalendarzu nie ma zaznaczonego Święta Niepodległości, czy w tym kalendarzu jest 3 maja?”. Tu odpowiedź wymaga przełączenia się ze schematu myślenia nazwami świąt na nazwy dat w kalendarzu.
Źródło: Krzysztof Piotrowski
Źródło: Krzysztof Piotrowski