Biofeedback

Świadomość i kontrola to dwa aspekty, na których opiera się efektywność większości terapii psychologicznych. W przypadku zyskującego coraz większy rozgłos biofeedbacku (czyli biologicznego sprzężenia zwrotnego) sprowadzają się one do reakcji fizjologicznych, które zwykle zachodzą mimowolnie.

Biofeedback to metoda treningowa, która uczy jak kontrolować własne procesy fizjologiczne, takie jak napięcie mięśniowe, ciśnienie krwi, bicie serca czy nawet fale mózgowe. Znalazła zastosowanie i uznanie w psychologii sportu, gdzie dzięki niej zawodnicy uczą się kontroli nad stanem umysłu i napięciem mięśni - niezwykle ważnych dla utrzymania koncentracji i precyzji ruchu podczas zawodów i treningów.

Metoda została opracowana przez naukowców z NASA, którzy wykorzystywali EEG (pomiar fal mózgowych), aby mierzyć uwagę, zaangażowanie, świadomość oraz stres pilotów i astronautów w stresowych sytuacjach w symulatorach lotu przypominających wyrafinowane gry komputerowe. Badania wykazały, że świadomość aktywności własnych reakcji fizjologicznych, w tym wypadku fal mózgowych, poprawiła uwagę i zaangażowanie pilotów podczas wykonywania zadań.

Obecnie najbardziej popularne są trzy rodzaje biofeedbacku:

• biofeedback termalny – oparty na pomiarze temperatury ciała (skóry, głowy),
• elektromiografia – oparta na pomiarze napięcia mięśniowego,
• elektroencefalografia (EEG) – oparta na pomiarze aktywności fal mózgowych, zwana również neurofeedbackiem.

Inne wykorzystywane metody pomiaru to:

• GSR – pomiar reakcji skórno-galwanicznej (czyli aktywności gruczołów potowych),
• EDR – pomiar przewodnictwa elektrycznego skóry,
• długość wdechów (biofeedback oddechowy),
• wolne potencjały korowe.

Podczas sesji biofeedbacku do ciała klienta podpina się elektrody, a osoba prowadząca podaje instrukcje. Czujniki i elektrody przekazują informacje o reakcjach ciała klienta do komputera, który zamienia je na sygnały akustyczne lub wizualne np. zbliżający się i oddalający balon, przyjemny łagodny dźwięk lub intensywny i niemiły. Wykonując zadanie osoba obserwuje przekształcone na obraz i dźwięk reakcje własnego organizmu i metodą prób i błędów uczy się jakie reakcje ciała i praca mentalna prowadzą ją do osiągnięcia wybranego celu, np. stanu relaksacji prezentowanego na ekranie jako piłka w najbliższej pozycji czyli obejmująca cały ekran. Obserwacja aktywności własnego organizmu podczas wykonywania zadania, pozwala odkryć związki między swoimi myślami, czy zachowaniem a reakcjami organizmu i aktywnością mózgu. Dzięki odkryciu tych związków przyczynowo-skutkowych osoba uczy się kontrolować pierwotnie mimowolne reakcje fizjologiczne, aby osiągnąć pożądany stan.

Celem biofeedbacku jest przede wszystkim zmniejszanie reaktywności narządów unerwianych przez autonomiczny układ nerwowy (mięśnie gładkie przewodu pokarmowego, płuca, nerki, serce i naczynia krwionośne, narządy rozrodcze, skóra oraz liczne gruczoły). Pobudzenie układu autonomicznego, zwłaszcza jego części sympatycznej, stanowi fizjologiczny komponent reakcji lękowej i stresowej. Przejmując kontrolę nad własnym oddechem, rytmem pracy serca, napięciem mięśni możemy wprowadzić się w stan relaksu zapobiegając wystąpieniu napadu lęku lub stresu, albo minimalizując czas ich trwania kiedy już się pojawią.

Ponieważ stosowanie biofeedbacku nie wiąże się z wystąpieniem skutków ubocznych (w przeciwieństwie do wielu leków często przepisywanych na podobne problemy) warto rozważyć jego wybór w wielu sytuacjach problemowych i dolegliwościach.

Przede wszystkim biofeedback polecany jest do pracy nad wszelkimi dolegliwościami i trudnościami wywoływanymi lub nasilanymi przez stres, np. trema artystów, czy sportowców, bóle głowy i migreny, podwyższone ciśnienie krwi, astma, przewlekły ból, zaburzenia odżywiania.

Biofeedback sprawdza się również doskonale jako narzędzie poprawiające zdolności uczenia się, zapamiętywania i koncentracji uwagi. Neurofeedback pomaga dzieciom z ADHD nauczyć własny mózg bycia bardziej uważnym i aktywnym wtedy, gdy jest to potrzebne. W terapii dzieci z ADHD szczególnie skuteczne jest połączenie biofeedbacku z terapią poznawczą.

Ponadto badania sugerują, że biofeedback pomaga również przy dolegliwościach takich jak:

• lęk – kontrola oddechu, tętna, temperatury ciała
• autyzm – niwelowanie reakcji walcz lub uciekaj
• zaburzenia uczenia – zwiększanie koncentracji, uważności
• depresja
• cukrzyca
• choroba lokomocyjna
• epilepsja
• zaburzenia krążenia (choroba Reynouda) – kontrola temperatury ciała
• skurcze mięśni – kontrola napięcia mięśniowego
• bóle pleców
• bóle mięśniowe i unieruchomienie
• zespół nadwrażliwego jelita
• zaburzenia seksualne
• moczenie nocne
• nietrzymanie moczu
• problemy ze stolcem - zarówno enkopreza jak i przewlekłe zaparcia
• mukowiscydoza

oraz związanymi z urazami głowy i rdzenia kręgowego.

Biofeedback pozwala przejąć kontrolę nad reakcjami organizmu i dzięki temu zwiększyć naszą wydajność i zdolność radzenia sobie, zwłaszcza w sytuacjach stresowych.

Czego można oczekiwać?

Sesje biofeedbacku trwają zazwyczaj około 50 minut, liczba sesji zależy od leczonej dolegliwości i podatności osoby na tę terapię. Większość ludzi odczuwa pozytywne rezultaty po 8-10 sesjach. Najczęściej potrzebne są sesje utrwalające rezultat. Osoby z nadciśnieniem krwi mogą wymagać 20 sesji zanim odczują korzystne zmiany. Może się zdarzyć również tak, że trening nie zadziała, podobnie jak i w przypadku leków.

Badania weryfikujące skuteczność biofeedbacku mają jednak wiele niedociągnięć, często grupy są bardzo małe, brakuje grup kontrolnych, albo osoby są świadome do jakiej grupy należą. Ponadto wiele badań wskazuje, że efektywność biofeedbacku jest podobna lub nawet niższa niż placebo. Oczywiście są badania, z których można wnioskować o wyższości biofeedbacku nad innymi metodami, jednak najczęściej w podsumowaniu można przeczytać, że konieczne są kolejne badania, aby potwierdzić tę tezę, co oznacza, że różnice są niewielkie. Choć więc wykorzystanie nieinwazyjnej metody biologicznego sprzężenia zwrotnego w leczeniu wielu dolegliwości opartych na stresie i lęku oraz rozwijaniu możliwości poznawczych wygląda zachęcająco i obiecująco, to jednak wnioski z badań są co najmniej niejednoznaczne i potrzebna jest dalsza, solidna weryfikacja skuteczności tej metody.