Dlaczego porzucamy noworoczne postanowienia (i inne życiowe cele)

Na początek mam dla Ciebie zadanie – 7356892 – zapamiętaj ten numer przez cały czas czytania artykułu. Jest on bardzo ważny dla zrozumienia całego tekstu, więc proszę potraktuj to zadanie poważnie.

Prawie połowa Polaków robi noworoczne postanowienia – najczęściej dotyczą one lepszego zadbania o siebie, ale też zmiany pracy czy lepszego zarządzania domowym budżetem. Według statystyk tylko ok. 5% z nas udaje się wytrwać w realizowaniu tych postanowień. To znaczy, że aż 95% osób podejmujących noworoczne wyzwanie ponosi porażkę - dlaczego jest to takie trudne?

Twarde postanowienie czy życzenie

Wiele postanowień zostaje porzuconych po drodze (nawet już w styczniu) ze względu na zbyt małe zaangażowanie i przywiązanie do nich. Często są to bardziej życzenia – schudnę, będę mniej wydawać – bardzo ogólne abstrakcje nieodnoszące się właściwie do żadnego konkretnego działania. Kiedy łamiemy i ostatecznie porzucamy takie postanowienie rozczarowanie trwa krótko, bo przecież od początku w sumie wiedzieliśmy, że nie wyjdzie. Nie dość, że z góry zakładamy porażkę to w dodatku nie zastanawiamy się dlaczego i czy w ogóle realizowanie tego postanowienia jest dla nas osobiście ważne. Samo pomyślenie jak chcielibyśmy, aby było w tym roku – nie sprawi, że tak stanie. Konieczne jest zastąpienie mglistej myśli konkretną, motywującą do działania wizją, popartą ważnymi dla nas argumentami – dlaczego pragnę, aby zaszła taka zmiana, jakie działania podejmę, aby ją urzeczywistnić? Dopiero przyciągająca wizja zmiany, silne i przekonujące nas argumenty oraz codzienne sprawdzanie postępów i wzmacnianie zaangażowania w realizowanie postanowienia przyczynią się do zwiększenia prawdopodobieństwa sukcesu.

Mózgowy sprzymierzeniec

Dlaczego tak ważne jest zbudowanie zaangażowania w realizację celu i stworzenie prawdziwie pociągającej wizji zachęcającej do działania, aby trzymać się postanowienia – być może nie trzeba nikomu tłumaczyć. Jednak jak to wygląda z perspektywy mózgu?

W rdzeniu przedłużonym pnia mózgu istnieje system RAS (Reticular Activating System) tzw. twór siatkowaty, który oprócz kontrolowania stanu czuwania i snu oraz m.in. odruchów i funkcji fizjologicznych, filtruje również napływające do nas informacje ze względu na ich ważność dla nas. Kiedy zbudujemy silne zaangażowanie w zmianę, oparte na solidnych osobiście ważnych dla nas argumentach i będziemy codziennie je wzmacniać i kontrolować – cel stanie się częścią nas, a wtedy dzięki RAS zaczniemy dostrzegać wszystko co z nim związane, zwracać uwagę na informacje i bodźce istotne ze względu na realizację tego celu.

Łatwo jest zrozumieć jak działa ta funkcja tworu siatkowatego odwołując się do prostego i wspólnego wielu ludziom doświadczenia; kiedy chcesz kupić samochód i decydujesz się na konkretny model, zaczynasz szukać informacji, opinii, salonów i nagle zaczynasz dostrzegać każdy egzemplarz w ruchu ulicznym, na parkingu, w trasie. Chociaż na początku mogło się wydawać, że model, którego szukasz jest rzadko spotykany, teraz jesteś zdziwiony jak wiele osób nim jeździ. Tak właśnie działa RAS – dlaczego więc nie wykorzystać go jako sprzymierzeńca w wytrwaniu w noworocznych (i nie tylko) postanowieniach?

To nie takie proste – czyli mózg i ograniczenia

Twój mózg jest na co dzień raczej Twoim sprzymierzeńcem – w normalnych warunkach wspiera Twoje działanie i ułatwia podejmowanie decyzji. Jednak inaczej dzieje się gdy zostanie za bardzo obciążony.

Profesor Baba Shiv z Uniwersytetu Stanford przeprowadził doświadczenie na studentach – jedna grupa miała za zadanie zapamiętać 2-cyfrową liczbę, druga 7-cyfrową, następnie po krótkim spacerze wzdłuż korytarza uczestnikom zaproponowano kawałek ciasta czekoladowego lub sałatkę owocową. Okazało się, że studenci, których zadaniem było zapamiętanie 7-cyfrowej liczby aż dwa razy częściej niż studenci z drugiej grupy – wybierali kuszące ciasto. Zdaniem badacza wyjaśnienie tego wyniku jest proste – tych pięć dodatkowych cyfr do zapamiętania doprowadziło do przeciążenia poznawczego sprawiając, że wybranie zdrowej przekąski zamiast zachęcającego deseru stało się o wiele trudniejsze. Obciążony umysł wybrał natychmiastową nagrodę, zamiast dalszej perspektywy zdrowego życia.

Przeciążony umysł

Pamiętasz siedmiocyfrową liczbę z początku artykułu? Zanim sprawdzisz ją przewijając stronę, spróbuj zapisać cyfry na kartce – udało się? A co pamiętasz z do tej pory przeczytanej treści artykułu, jakie funkcje pełni twór siatkowaty i gdzie w mózgu się znajduje? Jeżeli cały czas starałeś się podtrzymać w pamięci liczbę – prawdopodobnie wiele informacji zawartych w artykule w ogóle do Ciebie nie dotarło. Jeśli natomiast wciągnęła Cię treść artykułu raczej nie udało Ci się odtworzyć liczby z początku. Twój system został przeciążony. A konkretnie część mózgu znajdująca się tuż za Twoim czołem – czyli kora przedczołowa odpowiadająca za siłę naszej woli, a także za koncentrację uwagi, pamięć krótkotrwałą i rozwiązywanie abstrakcyjnych problemów. Przechowywanie w pamięci siedmiocyfrowej liczby i jednoczesne przyswajanie informacji z artykułu byłoby zbyt obciążające dla Twojego mózgu – dlatego musiał zaniedbać jedno z tych zadań, aby skoncentrować uwagę na drugim.

Duże postanowienie noworoczne stanowi ogromne obciążenie dla mózgu, dlatego prędzej czy później łamiemy je, kiedy musimy skoncentrować się na innych aspektach życia. Niekiedy stale nosimy nieświadomy ciężar, który utrudnia nam codzienne funkcjonowanie – trudno wtedy mówić o jakiejkolwiek energii na realizację dodatkowych postanowień. W takich sytuacjach pomóc może spotkanie ze specjalistą – psychologiem, psychoterapeutą, który pomoże odkryć źródło przeciążenia, aby sobie z nim poradzić i odzyskać zasoby do życia i stawiania świadomych celów.

W pojedynkę trudno

Czasem źródło niepowodzenia tkwi w samodzielności… Zwierzęta nie wyznaczają sobie postanowień – w tym roku będę silniejszy, żeby samemu upolować i zanieść do kryjówki jedzenie. Przeciwnie – jak znajdą źródło dużej ilości pożywienia zbierają grupę, aby wspólnie zapolować i zgromadzić zapasy. Dzięki temu zwiększają prawdopodobieństwo sukcesu, a tym samym przetrwania. Czemu nie skorzystać z tej pierwotnej mądrości?

Wyznaczając swoje postanowienie nie wystarczy tylko powiedzieć o nim innym osobom – to oczywiście wzmacnia nasze zaangażowanie, bo w sytuacji porażki zawodzimy nie tylko siebie, ale też bliskich, a ponadto zyskujemy system wsparcia w chwilach zwątpienia czy słabszej woli. Lepszym pomysłem jest jednak znalezienie osoby, która ma podobne postanowienie i z którą możemy działać razem zbliżając się do realizacji wspólnego celu. Większość osób podejmujących wyzwanie regularnych ćwiczeń doświadczyła tego, że łatwiej jest zrezygnować z błahego powodu (np. chwilowego zniechęcenia) kiedy ćwiczysz samodzielnie. Gdy zapiszesz się na grupowe zajęcia – w konkretnych dniach o konkretnej godzinie, a najlepiej ze znajomym – łatwiej jest się zmobilizować do regularnych ćwiczeń. Podobnie z rozwojem osobistym – można przeczytać wiele książek zawierających ćwiczenia z wyznaczania celów, czy wzmacniania pewności siebie, ale często odkładamy wykonanie tych ćwiczeń na bliżej nie określone później zaczynając kolejny rozdział lub następny poradnik. Tymczasem podczas szkoleń rozwojowych, czy spotkań z coachem jesteśmy zachęceni do wykonania ćwiczenia w tej chwili – mamy na to czas i przestrzeń – z której prawdopodobnie skorzystamy.

7 cyfr i 7 wskazówek ☺

Co więc zrobić, żeby jednak znaleźć się w tych 5% osób, którym udaje się zrealizować noworoczne postanowienia? Oto kilka wskazówek:

1. Zastanów się co naprawdę chcesz osiągnąć, czego pragniesz – stwórz wizję celu, tak pociągającą i motywującą, nasyconą emocjonalnie, że nie będziesz mógł oprzeć się działaniu.
2. Wypisz silne argumenty – dlaczego chcesz to zrobić, dlaczego jest to dla Ciebie ważne, co dzięki temu osiągniesz, kim się staniesz. Zaangażuj twór siatkowaty w roli sprzymierzeńca.
3. Zapisz swoje postanowienie oraz stojące za nim argumenty – dzięki temu ułatwisz sobie codzienną kontrolę postępów i wzmacnianie zaangażowania oraz odciążysz swój umysł.
4. Podziel swoje postanowienie na mniejsze cele i działania, które przybliżą Cię do ich realizacji – zacznij od wytworzenia naprawdę małego nawyku – jeśli chcesz schudnąć, a dojeżdżasz do pracy komunikacją miejską możesz np. zacząć chodzić na jeden przystanek dalej. Nawyk, który naprawdę nie zajmie wiele czasu ani wysiłku z łatwością wejdzie Ci w krew i nawet nie zauważysz kiedy zaczniesz chodzić dwa przystanki dalej, aż w końcu osiągniesz 30-minutowy spacer.
5. Korzystaj ze wsparcia. Znajdź osobę, która będzie Ci towarzyszyła w realizowaniu Twojego postanowienia. Pozbądź się nadmiernego obciążenia dzięki wsparciu psychologa. Działaj od razu w towarzystwie coacha i wybierając szkolenia wspomagające realizację Twojego celu.
6. Przygotuj się na porażki i chwile zwątpienia – to, że jednego dnia złamałeś postanowienie nie oznacza, że masz z niego całkiem zrezygnować. Zastanów się co osłabiło Twoją wolę i jak możesz temu zapobiec w przyszłości. Przypomnij sobie jaki jest następny krok i kontynuuj realizację celu.
7. Codziennie kontroluj swoje postępy i wzmacniaj zaangażowanie. 

Źródła:

• How to Keep a Resolution: Forget Willpower, Reaching a Goal Means Retraining Brain to Form New Habits. Wall Street Journal, 12 22, 2010
• http://www.reticularactivatingsystem.org/