Zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne to zaburzenie lękowe charakteryzujące występowaniem niechcianych myśli lub przerażających wyobrażeń (obsesji), którym  towarzyszy przymus wykonywania czynności o charakterze natręctw (kompulsji), mających zneutralizować lęk lub zapobiec wystąpieniu zagrożenia.  

Chory postrzega swoje objawy jako przesadne, nadmierne i pozbawione sensu. Przysparzają mu one wielu zmartwień, pochłaniają dużo czasu (ponad godzinę dziennie), negatywnie wpływają na normalną, codzienną aktywność, funkcjonowanie w społeczeństwie oraz relacje z innymi ludźmi.  

Obsesje cechuje trwałe powracanie niechcianych lub odrażających myśli, natrętnych obrazów lub bodźców odczuwanych jako niepokojące, którym chory próbuje się oprzeć.

Cechy obsesji: 

• intruzywność

• wdzieranie się do świadomości wbrew woli osoby, które przerywa aktywność psychiczną lub ją zaburza

• nieakceptowalność

• jest spowodowana głównie obecnością negatywnych emocji towarzyszących obsesjom

• subiektywny opór

• chory czuje przymus zwalczania obsesji, zatem pragnąc ograniczyć jej dominację w świadomości, stosuje rożne strategie kontroli egodystoniczność

• odzwierciedla stopień, w jakim tematyka obsesji pozostaje w opozycji lub odwrotnie

• odpowiada postrzeganiu siebie, kluczowych wartości, ideałów oraz zasad moralnych

Do najczęstszych  rodzajów przymusowych myśli należą:

• lęk przed zakażeniem

• lęk przed skrzywdzeniem siebie i innych

 
Najczęściej przewijające się wątki to:

• potrzeba symetrii

• obsesje seksualne

• obsesje religijne
• obsesje agresywne

Czym są kompulsje?

Kompulsje stanowią powtarzające się stereotypowe zachowania lub akty psychiczne, podejmowane w celu redukcji niepokoju.

Kompulsje charakteryzują się:

• powtarzalnością i stereotypowym charakterem

• subiektywnym poczuciem przymusu ich wykonywania

• zmniejszonym poczuciem  kontroli nad nimi

• uzyskaniem dzięki nim przejściowej redukcji niepokoju

Najczęstsze rodzaje przymusowych czynności to:

• czyszczenie

• sprawdzanie

• powtarzanie

• rozkazywanie/organizowanie

• liczenie

Kompulsje bywają częściowo akceptowane przez chorych, choć mimo wszystko postrzegane jako nadmierna i wyolbrzymiona odpowiedź na poprzedzającą je obsesję.

Jest najsilniej uwarunkowane genetycznie spośród wszystkich zaburzeń lękowych. Istnieje związek pomiędzy nim a Zespołem Tourette'a, chorobą charakteryzującą się tikami nerwowymi i motorycznymi - ich krewni często cierpią na lęki obsesyjno-kompulsyjne.

Naukowcy dopatrują się przyczyn tego zaburzenia w nieprawidłowym funkcjonowaniu pracy mózgu, mianowicie w nadaktywności pewnych obszarów (orbitalnej kory przedczołowej, jądra ogoniastego, kory okrężnej, zwojów podstawy, ciała prążkowanego), które zostają rozhamowane i wyzwalają myśli normalnie blokowane, na temat agresji, seksu, higieny i zagrożeń.

Z poznawczego punktu widzenia osoby z zaburzeniem obsesyjno-kompulsyjnym cechuje dążenie do kompetencji, nastawienie na sukces, chęć uniknięcia dezaprobaty ze strony otoczenia oraz podniesienia zaniżonego poczucia własnej wartości. Nieuniknione błędy i potknięcia na drodze ku doskonałości powodują samokaranie i potępienie. Rytuały dają złudzenie zapobiegania niekorzystnym wydarzeniom.

Teoria uczenia się zakłada, że obsesje i kompulsje są próbą obniżenia poziomu lęku, a sposób neutralizacji lęku, jako skuteczny, ulega utrwaleniu.

Najlepiej sprawdza się terapia behawioralna polegająca na kontrolowanym kontakcie z czynnikiem lękotwórczym i blokowaniem przymusowej reakcji. Leczenie farmakologiczne jest umiarkowanie skuteczne, problem stanowią nawroty objawów po odstawieniu leków, jednak często stosuje się inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny.

W najcięższych przypadkach stosuje się operacje neurochirurgiczne, polegające na zniszczeniu tkanki mózgowej w jednym z obszarów odpowiedzialnych za zaburzenie.

Terapia psychoanalityczna opiera się na założeniu, że osoba chora cierpi z powodu izolacji (oddzielenie niebezpiecznej myśli od emocji), przemieszczenia (zastąpienie groźnej myśli/czynności inną), reakcji upozorowanej (myślenie i działanie przeciwne do rzeczywistych uczuć), anulowania (staranie się o przebaczenie za pomocą przymusowej czynności).

Ryzyko zachorowania wynosi 1,2-2,5% w populacji ogólnej. Mężczyźni i kobiety chorują jednakowo często. Zaburzenie to zazwyczaj pojawia się w okresie dzieciństwa (7-8 lat) i dorastania, ale także wśród młodych dorosłych. Mężczyźni częściej cierpią na obsesje o charakterze seksualnym oraz dotyczące porządku i symetrii, kobiety zaś na myśli dotyczące brudu oraz agresji.