Podejście systemowe

Wprowadzenie

W ramach podejścia systemowego stosuje się terapię uwzględniającą strukturę i dynamikę małych społeczności i układów, w których jednostki żyją na co dzień . Prowadzi się więc terapię rodzin, małżeństw, par lub innych grup (na przykład w miejscu pracy). Innymi słowy, jest to model leczenia oferowany ludziom funkcjonującym w związkach, analizujący przede wszystkim relacje interpersonalne zachodzace w najbliższym otoczeniu. Wiele bowiem problemów, z którymi borykają się klienci, dotyczy stosunków z innymi ludźmi, zwłasza trudności w budowaniu satysfakcjonujących związków, na płaszczyźnie rodzinnej bądź zawodowej. Terapia całej grupy jest pożądana wówczas, gdy zachodzące w jej łonie procesy podtrzymują zaburzone wzorce zachowań jednostek. Reprezentanci ujęcia systemowego uważają, że całe otoczenie winno poddać się leczeniu, jeżeli chcemy osiągnąć trwałe zmiany. Koncepcja systemowa zakłada, że jeżeli uda się zmienić kontekst systemu (układu), poszczególni członkowie będą inaczej czuli się i zachowywali. Nadrzędnym celem terapii systemowej jest więc dążenie do osiągnięcia takiej zmiany w strukturze systemu, by jego członkowie okazywali sobie więcej wsparcia i zachowywali się w mniej zaburzony sposób.
 

Główne założenia

Niniejsze podejście bazuje na założeniu, że sposób, w jaki dana osoba funkcjonuje w swoim systemie, zależy przede wszystkim od reakcji i wzorców komunikacyjnych innych członków układu; stanowi więc niejako produkt systemu i to właśnie system należy analizować i doskonalić. Terapia systemu wymaga zastosowania technik skoncentrowanych zarówno na relacjach, jak i na jednostkach. Celem jest zmiana reakcji uczestników interakcji na zachowania poszczególnych jednostek. Zazwyczaj pracuje się z kilkoma osobami naraz, a praca skupia się na wyjaśnianiu i poprawianiu stosunków panujących między nimi. Tego rodzaju zabiegi mogą być również stosowane jako forma wspomagająca leczenie zaburzeń indywidualnych ( depresja, fobie, czy zaburzenia seksualne). Proceder zaczyna się od diagnozy aktualnej sytuacji klienta/klientów, bieżących wzorców ich zachowań, relacji i układu sił. Następnie terapeuta stara się je zmienić, aby ułatwić grupie prawidłowe funkcjonowanie.
 

Przyczyny zaburzeń

Przyczyny tkwią w dysfunkcji systemu i możemy wśród nich wyróżnić : nieprawidłowe wzorce komunikacji (słownej oraz niewerbalnej), ograniczoną liczbę interakcji, małą wrażliwość na uczucia i potrzeby drugiej osoby, brak zachowań nastawionych na rozwiązywanie problemów. Równie często pojawiają się błędne oczekiwania związane z pełnionymi rolami społecznymi. Zaburzeniom sprzyjają też mechanizmy kreowania kozała ofiarnego, przy jednoczenym niedostrzeganiu winy u siebie. Należy również wspomnieć o występującej często nadopiekuńczości, sztywności poznawczej czy nadmiernym zaangażowaniu emocjonalnym członków danego systemu.
 

Forma

Terapia systemowa koncentruje się na bieżących interakcjach i wymaga aktywnego, choć niedyrektywnego udziału terapeuty. Na początku terapeuta zbiera informacje o systemie poprzez obserwację uczestniczącą. W ten sposób bada funkcjonowanie układu. Dzięki zgromadzonej wiedzy terapeuta może próbować zmieniać interakcje między członkami grupy, poprzez instrukcje czy odgrywanie ról pomiędzy zaangażowanymi. Długość i intensywność psychoterapii jest zróżnicowana, zazwyczaj trwa kilka miesięcy. Spotkania odbywają się początkowo raz w tygodniu, potem w większych odstępach czasowych.
 

Metoda

Terapia systemowa służy głównie usprawnianiu zaburzonej komunikacji, poprawie interakcji i relacji między członkami grupy i zmianie systemu na taki, który pełniej zaspokaja potrzeby swoich członków. Klasycznym narzędziem jest genoram, polegający na graficznym obrazowaniu ukłądu, w któreym żyje klient. Do korygowania zniekształceń komunikacyjnych wykorzystuje się zapisy wideo, rejestrujące ważne momenty emocjonalnej wymiany między partnerami. Następnie oglądają oni zapis i analizują zachodzące między nimi interakcje. Stosuje się również techniki aktywnego słuchania oraz klaryfikowacji i werbalizacji uczuć czy zachowań. Wykorzystywane są również techniki behawioralne dla wprowadzania pożądanych zmian - partnerzy uczą się wzmacniania pożądanych zachowań oraz wycofywania wzmocnień w przypadku zachowań niepożądanych.
 

Mocne strony

Terapie systemowe okazują się skuteczne w eliminowaniu rozmaitych zaburzeń relacji interpersonalnych. Osiągnięte zmiany mają szanse pozostać trwałe, dlatego, że zmienia się i człowiek, i jego najbliższe środowisko.
 

Ograniczenia

Podejścia systemowego nie należy stoswać, gdy występuje czynna przemoc, uzależnienia bądź choroby psychiczne. Na przeszkodzie skutecznej terapii systemowej stoi również często nadmierne zaangażowanie emocjonalne członków systemu.