Podejście psychoanalityczne

Wprowadzenie

Psychoanaliza jest modelem terapii opracowanym przez wiedeńskiego neurologa Zygmunta Freuda (1856-1939), opartym na wypracowanej przezeń koncepcji ludzkiej psychiki. Zarówno sam Freud, jak i jego następcy wielokrotnie modyfikowali ów system, ale w zasadniczych zrębach przetrwał on do dziś.

Główne założenia

Z psychoanalitycznego punktu widzenia umysł składa się ze świadomości, czyli obszaru, do którego mamy bezpośredni dostęp oraz przedświadomości i podświadomości. Przedświadomość stanowi jak gdyby przedsionek świadomości, zawiera treści, ku którym aktualnie nie kierujemy wolicjonalnej uwagi, myśli stłumione, jednak pod pewnymi warunkami możliwe do pomyślenia. Natomiast podświadomość gromadzi materiał usunięty, wyparty ze świadomości. Wyparcie dotyczy motywów, które stanowią zagrożenie dla życia psychicznego, mogą wywołać lęk i doprowadzić do rozpadu osobowości. Psychika radzi sobie z niepożądanymi myślami, ideami, przekonaniami i konfliktami izolując je, utrzymując z dala od umysłu, aby ten mógł w miarę poprawnie funkcjonować. Jednakże odgradzanie owych niebezpiecznych treści od świadomości pochłania bardzo dużo energii i powoduje nadmierne obciążenie. Psychika zabezpiecza się przed inwazją podświadomości stosując różnorodne mechanizmy obronne, na przykład projekcję, identyfikację, racjonalizację. Głównym celem psychoanalizy jest wydobycie wypartych treści na światło świadomości, aby klient uzyskał wgląd w ów materiał i mógł przepracować go, a odzyskaną w ten sposób energię psychiczną obrócić na integrację osobowości i poprawę swojej sytuacji życiowej.

Przyczyny zaburzeń

Podejście psychoanalityczne upatruje przyczyn zaburzeń w przeciążeniu podświadomości wypartymi treściami. Owe niepożądane myśli są częstokroć pochodną konfliktów doświadczanych we wczesnym rozwoju psychoseksualnym, w okresie dzieciństwa (stadia tego rozwoju opisał Freud). Istotnym powodem są również niezgodności pomiędzy składnikami osobowości - “ id” (popędem, libido), którego zasadą jest przyjemność a “superego” (świadomością nakazów i zakazów obowiązujących w społeczeństwie), którego zasadą jest moralność. Nieakceptowalne popędy są więc zepchnięte do podświadomości i tam uwięzione. Psychoanaliza pomaga zatem klientowi w rozwiązywaniu zaprzeszłych konfliktów, nieustannie rzutujących na teraźniejszość.

Forma terapii

Terapia psychoanalityczna przybiera formę bardzo częstych, odbywających się nawet kilka razy w tygodniu sesji, trwających około godziny. Leczenie trwa zazwyczaj kilka lat. W klasycznym ujęciu klient leży rozluźniony, a analityk siedzi poza zasięgiem jego wzroku, aby wyeliminować wpływ komunikacji niewerbalnej. Terapeuta uwolniony od interakcji twarzą w twarz przysłuchuje się wypowiedziom klienta, wychwytuając motywy i wzorce ujawniające się w prezentowanym przezeń materiale. 

Metody terapii

Istnieją cztery podstawowe techniki terapii psychoanalitycznej, wszystkie one mają za zadanie pomóc w wydobyciu wypartych wspomnień.

• Analiza swobodnych skojarzeń. Klient spontanicznie relacjonuje wszystko, co przychodzi mu na myśl, nieważne, jak bardzo jest to osobiste, bolesne lub pozornie błahe. Freud uważał, że skojarzenia nie są przypadkowe i torują dostęp do niejawnego materiału. Terapeuta łączy  pozornie niezwiązane wyobrażenia i przekonania klienta, tworząc interpretacje i wskazując ukryte związki pomiędzy  problemami klienta a wypartymi (nieświadomymi) wydarzeniami i fantazjami.

• Analiza snów - „królewska droga do nieświadomości". Podczas snu mechanizm wyparcia słabnie, toteż zakazane uczucia i pragnienia mogą pojawiać się w snach. Niektóre motywy są jednak do tego stopnia nieakceptowalne, że nawet w snach nie przybierają jawnej postaci, kryją się pod szyframi i symbolami. Sen zawiera więc dwa rodzaje treści: jawną oraz ukrytą. Zadanie terapeuty polega na odczytaniu zaszyfrowanych znaczeń.

• Analiza oporu. Osoba poddana psychoanalizie może doświadczać oporu - niechęci bądź niemożności mówienia o pewnego rodzaju przeżyciach. Ponadto klient może zacząć sam dokonywać nazbyt uproszczonych interpretacji czy spóźniać się na sesję lub w ogóle o niej „zapomnieć". Opór nie pozwala bolesnym treściom przedostać się do świadomości, toteż jego źródła muszą zostać zbadane, jeżeli dana osoba ma skonfrontować się z własnymi problemami, by nauczyć się skutecznie je rozwiązywać.

• Analiza przeniesienia i przeciwprzeniesienia. Często klienci nieświadomie obdarzają terapeutów uczuciami, które wcześniej przeżywali w relacjach z innymi osobami (np. miłość, wrogość, poczucie odrzucenia). Proces ten nosi nazwę przeniesienia. Terapeuta winien zinterpretować owe reakcje emocjonalne jako rodzaj projekcji odkrywających to, co ważne w życiu klienta i pomóc klientowi w dostrzeżeniu, zrozumieniu i przepracowaniu relacji przeniesieniowej. Jednocześnie może zapewnić korekcyjne doświadczenie emocjonalne czyli zneutralizować  ukryte dotąd konflikty, powtarzające się w życiu klienta. Terapeuta również może doświadczać uczuć wobec klienta i reagować zgodnie z przeniesieniem a mało obiektywnie, co nazywamy przeciwprzeniesieniem. Obydwa te mechanizmy należy wykorzystać w terapii. 

Mocne strony

Terapia psychoanalityczna umożliwia klientom lepsze poznanie i zrozumienie siebie, jak również mechanizmów rządzących ich psychiką.  Pozwala uwolnić się od wewnętrznych konfliktów i lęków, co rzutuje na poprawę relacji z otoczeniem. Sięga do zadawnionych traum i umożliwia ich przepracowanie. Psychoanalityk poświęca jednostce bardzo dużo czasu, co zwykle okazuje się nagradzające dla klienta, który znajduje się w centrum uwagi.

Ograniczenia

Nie można jednak zaprzeczyc, że to  metoda żmudna i czasochłonna, wymagająca inwestycji finansowych i obustronnego zaangażowania emocjonalnego. Ponadto opiera się na koncepcji nieweryfikowalnej empirycznie. Często pojawiają się też zarzuty, że psychoanalitycy nie przywiązują dostatecznej wagi do bieżących, realnych problemów klienta, koncentrując się na szukaniu nieświadomych konfliktów w odległej przeszłości.