Choroba Alzheimera to rozpowszechnione zaburzenie otępienne występujące głównie w wieku podeszłym, u niektórych osób jednak pojawia się przed okresem starości (mówimy wówczas o wczesnym początku choroby). Omawianemu zaburzeniu towarzyszą charakterystyczne objawy demencji o dyskretnym, rozmytym początku, które rozwijaja się powoli, ale zyskują coraz bardziej destrukcyjny przebieg, kończąc się wegetacją i śmiercią.

Proces diagnostyczny bywa trudny i niepewny, opiera się między innymi na technikach obrazowania mózgu, takich jak rezonans magnetyczny (MRI), dzięki którym łatwiej odkryć zanik tkanki mózgu (powiększenie komór lub poszerzenie bruzd na powierzchni kory mózgowej). Ponieważ wiele innych chorób może powodować podobną degradację, ostateczne potwierdzenie choroby Alzheimera jest możliwe dopiero na podstawie sekcji (autopsji). U osób w podeszłym wieku początek choroby zwiastują niewielkie zaburzenia psychiczne, które stopniowo przybierają na sile. Bodźcem wyzwalającym chorobę może być choroba somatyczna lub jakieś stresujące wydarzenie, zazwyczaj jednak przejście do stanu ciężkiego otępienia następuje stopniowo i nie można określić precyzyjnie momentu, w którym choroba się zaczęła.

Spektrum objawów jest bardzo zróżnicowane, zależnie od typu i rozległości zwyrodnienia mózgu, osobowości chorego, poziomu stresu oraz wsparcia ze strony otoczenia. Nawet u tego samego pacjenta objawy mogą się zmienić z dnia na dzień. Sygnałem początku choroby jest brak zaangażowania w sprawy życia codziennego, zawężenie zainteresowań i aktywności społecznej, spadek aktywności umysłowej i zdolności adaptacyjnych, mała tolerancja nowości, rutynowość działań. Chory dziecinnieje, skupia się na sobie, fascynuje go fizjologia: jedzenie, trawienie i wydalanie. Pojawiają się deficyty pamięci ostatnich wydarzeń, pogarsza ocena sytuacji, wypowiedzi staja się bezsensowne. Chorzy przestają dbać o higienę osobistą, są niespokojni, zdezorganizowani, tracą kontakt z rzeczywistością. Mogą pojawić się urojenia, podejrzliwość oraz przekonanie, że inni zawiązali przeciwko nim spiski i układy. Towarzyszy tym zjawiskom brak współpracy i obelgi pod adresem opiekunów.

Oprócz urojeń prześladowczych, równie powszechne są urojenia zazdrości, w których pacjent bezustannie oskarża swego partnera – często także staruszka - o seksualną niewierność. Członkowie rodziny bywają oskarżani o zatruwanie jedzenia czy okradanie z pieniędzy. Zdarzają się akty agresji wobec podejrzanych. Stan terminalny sprowadza się do podobnego wzorca, który sprowadza życie pacjenta do wegetacji. Śmierć powodują inne choroby, będące bliższym lub dalszym powikłaniem.

Kto choruje na Alzheimera?

Chociaż większość chorych to ludzie w podeszłym wieku, u niektórych choroba Alzheimera rozpoczyna się wcześniej, między czterdziestym a pięćdziesiątym rokiem życia i jest uwarunkowana genetycznie. W tych przypadkach rokowania są gorsze, zaś rozwój choroby bardziej gwałtowny. Jedna na sześć osób powyżej sześćdziesiątego piątego roku życia wykazuje kliniczne objawy otępienia, a co dziesiąta cierpi z powodu choroby Alzheimera. Wskaźnik rozpowszechnienia tego zburzenia wśród osób w wieku osiemdziesięciu pięciu lat zbliża się do 50%.

Przyczyny choroby Alzheimera, związane są ze zmianami w mózgu, są coraz lepiej znane. W przebiegu choroby następuje rozprzestrzenione niszczenie neuronów, szczególnie w obszarze hipokampa – obszaru mózgu odpowiedzialnego za pamięć.

Licznie występujące płytki starcze - obszary tkanki mózgowej, które znajdują się w okolicy zniszczonych zakończeń nerwowych; jądro zniszczonej komórki sklejone jest substancją białkową, zwaną beta amyloidem. Ta substancja także pojawia się w nadmiernej obfitości w innych częściach mózgu pacjentów i dlatego można sądzić, że odgrywa ona jakąś rolę w etiologii tej choroby. Wykazano niedawno, że beta amyloid sam w sobie jest neurotoksyczny, gdyż powoduje śmierć komórek. Zwyrodnienie włókien nerwowych w komórce nerwowej. Pojawianie się niewielkich ubytków w tkance nerwowej, zwanych wodniczkami ziarnistymi.Przyczyna choroby Alzheimera leży też w zaburzeniach obrotu neuroprzekaźnika acetylocholiny (Ach) - mediatora pamięci.

Przypuszcza się, że pierwotną przyczyną choroby jest niewystarczająca jej podaż w mózgu. Lek tacrine (Cognex) zwiększa aktywność mózgowej acetylocholiny, u niektórych pacjentów przejściowo przynosząc poprawę funkcji poznawczych. Ogólna podatność na rozwój tej choroby, nawet w przypadkach późnego jej wystąpienia, może być wrodzona. Wiele dowodów wskazuje na genetyczne powiązanie z zespołem Downa, który jest spowodowany trisomią (potrojeniem) w obrębie chromosomu 21. U większości osób z zespołem Downa, które przeżyły więcej niż czterdzieści lat, rozwija się otępienie przypominające chorobę Alzheimera, z podobnymi zmianami neuropatologicznymi. Wykazano, że anomalie chromosomu 21 mają także znaczenie w otępieniu typu Alzheimerowskiego, chociaż wiadomo, że chromosom ten nie może być jedynym źródłem wpływu genetycznego nasilającego podatność na chorobę.

Nie ma satysfakcjonujących metod leczenia choroby Alzheimera - leków, terapii, technik treningu czy rehabilitacji. Terapia farmakologiczna, spokój i wsparcie pozwalają złagodzić objawy, zmniejszyć frustrację opiekunów i chorych. Z chorobą Alzheimera (podobnie jak z innymi zespołami otępiennymi) często wiążą się nieakceptowalne zachowania, między innymi błądzenie, nietrzymanie moczu, ekscentryzmy seksualne i zaniedbywanie się.

W kontrolowaniu tej sytuacji pomagają metody behawioralne, polegające na systematycznym stosowaniu wzmocnień. Taka terapia bazuje na metodach uczenia się, omijając możliwości intelektualne, których pacjent jest coraz bardziej pozbawiony. Poprawę funkcjonowania można będzie uzyskać przez podawanie leków, które spowodują wzrost poziomu mózgowej acetylocholiny. Obecnie uzyskuje się ten efekt poprzez zablokowanie wytwarzania acetylocholinesterazy - enzymu wpływającego na metabolizowanie acetylocholiny. Tak właśnie działa lek tacrine (Cognex). Bardzo obiecującym specyfikiem jest naturalny inhibitor acetylocholinesterazy, galantamina pochodzenia roślinnego. Inne leki pomagają opanować emocje i zmniejszyć impulsywność.