Dla wielu badaczy twórczości bardziej interesujące niż poznanie procesu tworzenia (któremy poświęcony był poprzedni artykuł) wydaje się spojrzenie na kreatywną jednostkę przez pryzmat jej stałych dyspozycji, takich jak osobowość. Ten nurt bazuje na nieco innych metodologiach, za pomocą których możemy uzyskać informacje o względnie stałych dyspozycjach twórczych, prezentowanych przez określone osoby – uczniów, pracowników. Interesuje więc nas odpowiedź na pytanie, czy jednostka ma tendencję (nawyk, motywację) do operowania twórczym myśleniem.
Arkusze obserwacyjne
Traktując twórczość jako względnie stałą dyspozycję, można przypuszczać, że stałość ta obejmie zachowania w różnych sytuacjach. W związku z tym można na podstawie obserwacji częstości specyficznych działań wnioskować o poziomie kreatywności danej osoby. Arkusze obserwacyjne służą do ukierunkowania uwagi na te zachowania, które są uważane za przejaw twórczości. Tego typu badanie wymaga wielokrotnych obserwacji. Polskim arkuszem, który zawiera podskale związane z kreatywnością dzieci jest Arkusz Obserwacji Dziecka w Sytuacjach Codziennych prof. Doroty Kubickiej. Narzędzie to pozwala ocenić autonomię myślenia i działania, humor i marzenia, fantazjowanie, opór i wytrwałość oraz twórczość w relacjach społecznych. Popularnymi arkuszami służącymi do oceny kreatywności są narzędzia stworzone do analizy zachowań uczniów uzdolnionych, na przykład Nauczycielski Formularz Rekomendacji. Formularz podzielony jest na trzy części - odpowiadające trzem komponentom rozwoju twórczego w ujęciu Josepha Renzullego: zdolności, zaangażowanie w zadanie oraz twórczość, rozumiana tutaj jako ciekawość, płynność i oryginalność, współpraca i niezależność. Narzędzie w sposób przybliżony może określać profil ucznia.
Kwestionariusze dyspozycji twórczych
Metoda kwestionariuszowa jest powszechnie stosowana w badaniach cech psychicznych. Gdy twórczość rozumie się jako stałą dyspozycję do tworzenia nowych i wartościowych idei można ją również diagnozować za pomocą listy pytań lub stwierdzeń, które dotyczą zachowań, odczuć i poglądów. Warto zwrócić uwagę na dwa spośród polskich kwestionariuszy. Pierwszym jest często stosowany Kwestionariusz Twórczego Zachowania KANH (nazwa od inicjałów kluczowych wymiarów: Konformizm, Algorytmy, Nonkonformizm, Heurystyki) prof. Stanisława Popka. Narzędzie zawiera 60 stwierdzeń ocenianych przez osobę badaną na trzystopniowej skali „tak”, „nie” i „?”. Stwierdzenia odnoszą się do czterech wymiarów określających według Popka postawę twórczą lub odtwórczą. Postawa twórcza konstytuowana jest przez wymiary nonkonformizmu i myślenia algorytmicznego. Postawę odtwórczą cechuje konformizm i myślenie algorytmiczne.
Drugim interesującym narzędziem jest kwestionariusz Style Rozwiązywania Problemów skonstruowany przez Andrzeja Strzałeckiego. Autor wyszedł z założenia, że ludzie charakteryzują się pewną stałością w sposobach rozwiązywania problemów. Kwestionariusz służy zatem do zidentyfikowania preferowanych przez badanych stylów stosowanych w czasie pracy nad problemem: Aktywny stosunek do problemu, Transgresja (umiejętność wyjścia poza dotychczasowe spostrzeganie problemu), Racjonalizm, Obiektywizm i Koncentracja na problemie.
Innym znanym kwestionariuszem, aktualnie adaptowanym do polskich warunków jest HDYT (skrót od How Do You Think) Garye’go Daviesa. Narzędzie to składa się ze 100 stwierdzeń opisujących preferencje, zainteresowania i postawy, które są istotne dla osobowości twórczej i twórczego stylu życia. Każda pozycja testu oparta jest na pięciostopniowej skali od „zdecydowanie nie” do „zdecydowanie tak”. Stwierdzenia zostały podzielone na cztery skale: Zainteresowania, Pewność siebie i płynność, Energetyczna oryginalność, Pobudzenie i podejmowanie ryzyka.
Testy projekcyjne
Testy projekcyjne wymagają od osób badanych pracy z materiałem niejednoznacznym. W założeniu pomagają one uzyskać informacje o procesach lub treściach ukrytych przed świadomością badanych. Jednym z popularnych testów projekcyjnych, który pozwala na ocenę cechy twórczości jest Test Rorschacha. Osobom badanym pokazuje się w ustalonej kolejności pięć arkuszy z plamami atramentowymi w odcieniach szarości i pięć z kolorowymi. Badani mają zinterpretować kształty, które widzą. Analiza wypowiedzi badanych pozwala określić ich różne parametry osobowościowe. W tym wypadku o poziomie twórczości decydują niezwykłe skojarzenia z plamami jako całościami lub z ich fragmentami.
Źródło: Krzysztof Piotrowski
Źródło: Krzysztof Piotrowski
v
