Moralność Kalego, czyli dlaczego nie jesteśmy obiektywni w konflikcie?

Taka postawa z kolei zawiera się w świadomym zarządzaniu konfliktem, którego wyrazem są korzyści oraz zyski z jego rozwiązania, powstrzymania dalszej eskalacji, czy pozytywnego przeformułowania². W związku z tym, konflikt jest rozumiany jako (…) forma współzawodnictwa między ludźmi lub grupami ludzi. Jest to sytuacja, w której co najmniej dwie zależne od siebie osoby spierają się o ograniczone zasoby bądź o realizację interesów, które są – lub wydają się być - niemożliwe do pogodzenia³.

Ważne jest odniesienie się do negatywnych zjawisk konfliktu celem ich identyfikacji w interpersonalnych relacjach i podjęcia działań modyfikujących. Ponieważ konflikt interpersonalny może być odczuwany przez jednostkę jako sytuacja trudna, istotną funkcję w jego interpretacji odgrywa jej stan emocjonalny, który decyduje o pojawianiu się procesów zniekształcających mechanizmy poznawcze jednostek⁴. Przeszkody w próbach przyjęcia perspektywy drugiej strony to istotne, w kontekście zarządzania konfliktem, zagadnienie warte chociaż krótkiego wprowadzenia. Niechęć przyjęcia punktu widzenia drugiej przeciwnej strony sporu wzrasta proporcjonalnie z psychicznym zaangażowaniem danej osoby w sytuację konfliktową. Co więcej, także prawdopodobieństwo gotowości jednostki do podjęcia prób zrozumienia potrzeb i interesów oponenta w miarę wydłużania się czasu trwania konfliktu będzie stopniowo maleć.

W jaki sposób, chociaż częściowo, jesteśmy w stanie uchronić się od negatywnego oddziaływania konfliktu (zarówno na nas, jak i drugą stronę konfliktu sporu)? W kontekście umiejętności zarządzania konfliktem istotne jest dysponowanie podstawową wiedzą z zakresu zniekształceń procesów poznawczych jednostek w sytuacji sporu. Co więcej, powszechność występowania powyższych mechanizmów potwierdza przekonanie, że różnice między jednostkami nie tylko nie są nieredukowalne, ale także naturalne, co wskazuje na ich wartościowy potencjał w kreowaniu sprzyjającej przestrzeni funkcjonowania konstruktywnych konfliktów. Wysoki stopień zaangażowania emocjonalnego jednostek w przedmiot sporu nierzadko uniemożliwia jej przyjęcie perspektywy drugiej strony, celem zrozumienia jej motywacji podejmowanych dążeń, czy wyrażanych opinii bądź ocen⁵. Negatywne interpretacje postaw skonfliktowanych stron, stanowiące przykład biało-czarnej percepcji, decydują o postrzeganiu siebie nawzajem w charakterze wroga. Jest to przykład kognitywnej formy redukcji postrzegania rzeczywistości, zachodzącej nierzadko pod wpływem stresu, czy poczucia zagrożenia⁶. Wyróżniane w psychologii procesy zniekształcenia percepcji, jak mechanizm źdźbła i belki, lustrzanego odbicia oraz podwójnych standardów stanowią w relacjach skonfliktowanych stron powszechne procesy, determinujące podejmowanie przez nich destruktywnych strategii rozwiązywania konfliktów. Indywidualna i właściwa każdej jednostce redukcja obrazu rzeczywistości to osobisty wynik nie tylko jej uwarunkowań charakterologicznych, ale także przyjmowanych postaw w stosunku do samego siebie (np. poczucie samooceny), wyrażanych oczekiwań, potrzeb, interesów, czy dotychczasowych doświadczeń biograficznych.

Mechanizm lustrzanego odbicia decyduje o wzajemnym postrzeganiu stron w roli sprawcy i osoby odpowiedzialnej za zaistniałą sytuację konfliktu. Poczucie niesprawiedliwości oraz przekonanie o własnej neutralności każdej ze stron w sporze doprowadza do impasu, uniemożliwiającego przyjęcie odmiennych od opozycyjnych (konfrontacyjnych) postaw rozwiązania konfliktu. Z kolei, mechanizm źdźbła i belki decyduje o dostrzeganiu w stronie przeciwnej głównie wad, przewinień i złych intencji, jednocześnie zaprzeczając własnej negatywnej roli w powstałej sytuacji. Trzeci mechanizm to podwójne normy (tzw. moralność Kalego), czyli standardy dotyczące np. oczekiwanych zachowań, które są przypisywane zarówno sobie, jak drugiej stronie jako słuszne. Aczkolwiek w momencie ich pojawienia się u oponenta druga strona jest gotowa je zanegować i zdyskredytować, wskazując, np. na ich niedorzeczność.

Pozytywne rozumienie konfliktu w interpretacji jednostek nie tylko jest zależne od ich indywidualnych postaw, czy uwarunkowań charakterologicznych, ale także od społecznego kontekstu, który w istotny sposób różnicuje warunki oraz możliwości podejmowanych przez nie strategii rozwiązywania sporów. Świadomość społeczna postrzegania natury ludzkiej w istotny sposób decyduje o warunkach interpretacji zjawiska konfliktu. W związku z tym, można wyróżnić dwa przeciwne systemy społeczne, tj. model dominacji oraz partnerski (nazywany także modelem kultury wzbogacającej życie), który stanowi propozycję stworzenia nowej kategorii socjologicznej wobec wysoce zhierarchizowanej kultury posłuszeństwa (kultury dominacji). Społeczna recepcja natury konfliktu w perspektywie zła koniecznego lub społecznego fenomenu, decyduje o kształtowaniu płaszczyzny i atmosfery społecznego dyskursu odrzucającego, bądź sprzyjającego konfliktom.




Przypisy:
¹ Terminy sporu oraz konfliktu autorka traktuje synonimicznie, wskazując je jako sytuacje, w których strony podejmują działania celem realizacji sprzecznych interesów.
² Poprzez zarządzanie konfliktem autorka rozumie takie intencjonalne i celowe działanie, które wyraża się przede wszystkim w obiektywnej ocenie sytuacji sporu (np. zidentyfikowanie przedmiotu nieporozumienia), rozpoznanie fazy rozwoju konfliktu oraz wybór oraz zastosowanie właściwej strategii podejmowania konfliktu. Zob. E. Gmurzyńska, R. Morek (red.), Mediacje. Teoria i praktyka, Wolter Kluwer Polska Sp. z o.o., Warszawa 2009, s.56.
³ Ibidem, s.52.
⁴ Sytuacje konfliktowe w środowisku, rodzinnym, szkolnym, czy rówieśniczym są nierzadko odczuwane przez jednostkę jako sytuacja trudna, która obok sytuacji stresowej jest terminem jednoznacznie wskazującym na stan jednostki, które można określić czynnikiem wywołującym stres. W literaturze przedmiotu przyjmuje się za właściwe opisywanie kondycji psychicznej jednostki w terminach sytuacji trudnej. Jest ona rozumiana jako zespół czynników, stanowiących (…) zagrożenie dla jednostki – sygnalizowane lub bezpośrednio doznawane – lub zakłócają bądź uniemożliwiają działanie zmierzające do osiągnięcia celu (zaspokojenie potrzeby, rozwiązania zadania), bądź powodują pozbawienie cenionych wartości; sytuacja trudna wyzwala stan wzmożonej aktywizacji i obciąża lub przeciąża system regulacji zachowania. Zob. M. Jarosz, Psychologia lekarska, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1978, s. 131.
⁵ G. Nordhelle, Mediacja. Sztuka rozwiązywania konfliktów, przeł. K. Drozdowska, Fundacja Inicjatyw Społecznie Odpowiedzialnych, Gdańsk 2010, s. 112-122.
⁶ Ibidem, s. 118.